Czy można wydziedziczyć brata?

Warunki wydziedziczenia

Na dzień dzisiejszy nie ma Pani z bratem żadnych środków prawnych, żeby wydziedziczyć starszego brata. Wydziedziczenia mogli dokonać tylko i wyłącznie spadkodawcy, czyli Pani rodzice – i tylko w testamencie.

Zgodnie z art. 1008 Kodeksu cywilnego (w skrócie K.c.) spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:  

1. wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2. dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3. uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.  

Przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści ważnego testamentu pozostawionego przez każdego z zmarłych rodziców. Zatem tak jak już napisałam, Pani brata mogli wydziedziczyć jedynie Pani rodzice, dopóki żyli.

Obecnie wydane zostało prawomocne postanowienie sądu, w którym każdy z Państwa jest współwłaścicielem spadku w 1/3 udziału.

Do momentu podziału spadku wszyscy spadkobiercy są właścicielami całego spadku i wszystkich rzeczy wchodzących w skład spadku. Oznacza to, że wszyscy spadkobiercy posiadają zarówno prawa, jak i obowiązki wynikające z prowadzenia spraw dotyczących spadku.

Wniesienie sprawy o dział spadku

Skoro Pani brat nie chce odstąpić od swojego udziału nieodpłatnie, to nie pozostaje nic innego tylko wniesienie sprawy o dział spadku. Pani brat jak każdy inny spadkobierca może w każdym czasie wnieść taka sprawę do sądu. Do działu spadku nie jest co prawda konieczne angażowanie sądu, ale w opisanym stanie w celu ostatecznego załatwienia spraw spadkowych, chyba nie będzie innego wyjścia.

Sąd ma obowiązek z urzędu ustalić, jaka jest wartość majątku do podziału, dlatego też często konieczny jest rzeczoznawca.

Przy podziale spadku w zasadzie obowiązują te same uregulowania co przy zniesieniu współwłasności (art. 688 w zw. z art. 617–625 Kodeksu postępowania cywilnego). Prawo do żądania działu spadku nigdy się nie przedawnia, zatem można je wnieść w każdej chwili.

Skoro więc Pani brat odrzuca możliwość dokonania podziału w drodze umowy, nie pozostaje nic innego jak sąd. I to akurat może okazać się tańszym rozwiązaniem niż sporządzenie umowy u notariusza (ponieważ podział dotyczy nieruchomości musiałby byś dokonany aktem notarialnym). Sąd zawsze w takich sprawach stara się doprowadzić do działu zgodnego. Dotyczy to zarówno sposobu podziału, jak i ewentualnych spłat i dopłat.

Z wnioskiem o przeprowadzenie sądowego działu spadku może wystąpić każdy ze spadkobierców, a także nabywca udziału w spadku oraz spadkobiercy tych osób.

Wniosek o dział spadku wnosi się do tego samego sądu, który wydał albo był właściwy do wydania postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku, ale sprawa może też trafić do sądu rejonowego miejsca położenia spadku w postaci nieruchomości do podziału.

Pod względem formy wniosek musi odpowiadać pozwowi, co oznacza, że powinien być sporządzony na piśmie i zawierać treści wymienione w art. 187 Kodeksu postępowania cywilnego. Należy w nim wskazać wszystkich uczestników postępowania, tj. spadkobierców bądź ich następców oraz zapisobierców.

We wniosku o dział spadku należy powołać się na postanowienie sądu o stwierdzenie nabycia spadku albo na zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia. Należy wskazać spis inwentarza, jeśli taki był sporządzony. Jeżeli spis inwentarza nie był dokonany, należy we wniosku wskazać majątek, który ma być przedmiotem działu. Ponieważ dział spadku dotyczy nieruchomości, należy wskazać dowody stwierdzające, że stanowiła własność spadkodawcy. Będzie to wypis z księgi wieczystej, a także ewidencji gruntów i budynków. Trzeba też wskazać – jako wartość przedmiotu sporu – ogólną wartość dzielonego majątku, a także jego poszczególnych składników.

Wniosek o dział spadku powinien być należycie opłacony. Opłata od wniosku jest stała i wynosi 500 zł, a jeżeli wniosek zawiera zgodny projekt działu spadku, pobiera się opłatę stałą w kwocie 300 zł. Jeżeli wniosek o dział spadku zawiera żądanie zniesienia współwłasności, opłata wynosi 1000 zł, a jeżeli wniosek zawiera zgodny projekt działu spadku i zniesienia współwłasności, pobiera się opłatę stałą w kwocie 600 zł.

Ustalenia składu i wartości spadku

Dokonanie działu spadku wymaga ustalenia składu i wartości spadku. Zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego wartość i skład spadku ustala sąd.

Skład spadku jest ustalany przede wszystkim na podstawie oświadczeń uczestników i ewentualnie według spisu inwentarza, jeżeli został sporządzony. Jeżeli oświadczenia uczestników są sprzeczne, sąd musi wyjaśnić te rozbieżności. Własność nieruchomości, wchodzącej w skład spadku, wymaga udowodnienia w każdym wypadku.

W postępowaniu o dział spadku jego stan ustala się w oparciu o moment otwarcia spadku, a więc z chwili śmierci spadkodawcy, a wartość spadku według cen z chwili dokonania działu spadku. Jeżeli uczestnicy zgodnie określą wartość przedmiotów wchodzących w skład spadku, sąd nie będzie ustalał wartości przedmiotów spadkowych. W przypadku sporu pomiędzy uczestnikami co do wartości poszczególnych przedmiotów spadkowych, sąd powoła biegłego.

Rozstrzygnięcie sądu dotyczące działu spadku połączone jest ze zniesieniem współwłasności spadkobierców, którzy w wyniku dziedziczenia stali się współwłaścicielami majątku spadkowego w częściach ułamkowych.

Trzy sposoby działu spadku

Sąd może dokonać działu spadku na trzy sposoby:

1. Przez podział fizyczny przedmiotów wchodzących w skład spadku, co oznacza, że poszczególne przedmioty zostają podzielone i przyznane spadkobiercom według wielkości ich udziałów w spadku. Jeżeli nie doprowadzi to do zniszczenia rzeczy, można również podzielić pojedynczą rzecz wchodzącą w skład spadku. W ramach tego podziału dopuszczalne jest ustalenie dopłat na rzecz niektórych spadkobierców, jeżeli nie da się podzielić spadku tak, aby wartość przedmiotów przyznanych spadkobiercą była równa udziałowi w spadku.
2. Przez przyznanie niektórych przedmiotów ze spadku jednemu albo kilku spadkobiercom z ustaleniem obowiązków spłat (lub bez spłat) na rzecz pozostałych spadkobierców.
3. Przez podział cywilny składników majątkowych, co oznacza sprzedaż majątku spadkowego i podział uzyskanych ze sprzedaży środków pomiędzy spadkobierców według wielkości ich schedy spadkowej.

Sąd ustala też ewentualne spłaty czy dopłaty, sposób oraz terminy ich płatności. Sąd może rozłożyć spłatę na raty maksymalnie na 10 lat.

Zaliczenie darowizn na schedę spadkową

Istotną w Pani sprawie będzie kwestia zaliczenia darowizn na schedę spadkową.

Zgodnie z art. 1042 K.c. „zaliczenie na schedę spadkową przeprowadza się w ten sposób, że wartość darowizn podlegających zaliczeniu dolicza się do spadku lub do części spadku, która ulega podziałowi między spadkobierców obowiązanych wzajemnie do zaliczenia, po czym oblicza się schedę spadkową każdego z tych spadkobierców, a następnie każdemu z nich zalicza się na poczet jego schedy wartość darowizny podlegającej zaliczeniu”.

Zaliczenie darowizn na poczet schedy spadkowej należnej spadkobiercom jest rezultatem idei równego traktowania wszystkich dzieci spadkodawcy. Jeśli więc niektóre dzieci uzyskały korzyści za życia spadkodawcy, to powinno się je uwzględnić przy dokonywaniu działu spadku.

Ustawodawca przewidział jednak wyjątki, wskazując, że nie zalicza się na schedę spadkową darowizn jeżeli:

• z oświadczenia spadkodawcy lub okoliczności wynika, że darowizna została dokonana ze zwolnieniem od obowiązku zaliczenia.
• darowizna jest zwyczajowo przyjęta w danych stosunkach, np. prezent urodzinowy, komunijny, ślubny.

Zaliczenie darowizny na schedę spadkową ma ten skutek, że spadkobierca przy dziale spadku będzie uprawniony do otrzymania składników spadku (rzeczy, pieniędzy, wierzytelności) o mniejszej wartości, niż wynikałoby to z postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.

Jeżeli wartość darowizny przekracza wartość udziału spadkobiercy, to spadkobierca nie uczestniczy w dziale spadku, ale nie musi też zwracać do spadku nadwyżki między otrzymaną darowizną a wartością swojego udziału spadkowego.

Jeżeli Pani brat otrzymał od rodziców znaczne darowizny pieniężne, to warto taki fakt zgłosić podczas sprawy spadkowej. Musiałaby Pani za pomocą wszelkich dowodów (zeznań świadków, dokumentów itp.) udowodnić poczynione darowizny na rzecz brata przed sądem.

Jeżeli sąd przy dziale spadku uwzględni darowizny na rzecz brata, to obniży wartość należnego jemu spadku.

Reasumując, w Pani przypadku, gdy nie może się Pani porozumieć ze starszym bratem co do podziału spadku, pozostaje wniesienie stosownego wniosku o dział spadku do sądu. Sąd wezwie wówczas wszystkich spadkobierców i przeprowadzi postępowanie działowe. Gdy nie będzie zgody co do sposobu podziału, sąd sam zdecyduje, jak majątek zostanie podzielony.

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.