Domaganie się spłaty przez siostrę za darowaną nieruchomość rodziców

• Data: 2024-03-15 • Autor: Iryna Kowalczuk

Przed 16 laty rodzice darowali mi połowę nieruchomości. Druga połowa nadal pozostawała w ich posiadaniu (po 1/4 każde). Rok temu rodzice aktem notarialnym darowali mi pozostałą część nieruchomości. Niedawno zmarł tato, a moja siostra zaczęła się domagać spłaty. Czy może podważyć moje prawo do nieruchomości, mimo że nie mieszka w domu rodzinnym od prawie 20 lat? Jeśli jej się coś należy, to jaki to udział? Chciałbym jakoś zaradzić nieporozumieniom z siostrą, ale zależy mi, aby uznała fakt, że cały czas dokonuję nakładów na utrzymanie nieruchomości (remonty, opłaty), a jej od wielu lat nic nie interesuje, ani nieruchomość, ani rodzice.

Masz podobny problem? Kliknij tutaj i zadaj pytanie. Pomagamy w podobnych sprawach.

Domaganie się spłaty przez siostrę za darowaną nieruchomość rodziców

Czy rodzeństwo ma prawo do zachowku po rodzicach?

Przepisy o zachowku znajdują się w art. 991 i następnych ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 ze zmianami, dalej „K.c.”). Prawo do zachowku ustanawia art. 991 K.c., zgodnie z którym:

„§ 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

§ 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia”.[PRZYCISK]

Roszczenie z tytułu zachowku

Z cytowanego powyżej przepisu wynikają następujące zasady:

  • roszczenie z tytułu zachowku jest zawsze roszczeniem o zapłatę określonej sumy pieniężnej (równowartość w pieniądzu 2/3 – gdy uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy albo małoletni lub 1/2 udziału spadkowego – w pozostałych wypadkach – przysługującego spadkobiercy ustawowemu, który nie został powołany do dziedziczenia z mocy testamentu);
  • roszczenie z tytułu zachowku przysługuje wtedy, gdy dany spadkobierca należy do kręgu spadkobierców ustawowych, a przy dziedziczeniu testamentowym nie został powołany do spadku i nie otrzymał od spadkodawcy darowizny i (lub) zapisu w testamencie. Należy pamiętać, że o zachowek można wystąpić tylko w ściśle określonym okresie czasu.

Kiedy roszczenie z tytułu zachowku ulega przedawnieniu?

Roszczenie z tytułu zachowku przedawnia się bowiem w terminie 5 lat od dnia ogłoszenia testamentu (art. 1007 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, w skrócie „K.p.c.”) albo od dnia otwarcia spadku (którym jest dzień śmierci spadkodawcy).

Stosownie do art. 117 K.c.:

„§ 1. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu.

§ 2. Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne”.

Odnosząc powyższe rozważania do przedstawionej sytuacji, należy stwierdzić, że jako obdarowany może być Pan zobowiązany po śmierci każdego z rodziców do zapłaty zachowku, jeżeli Pana siostra o niego wystąpi.

Nie dolicza się do spadku drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych (np. prezentów urodzinowych) oraz darowizn uczynionych przed więcej niż dziecięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku na rzecz innych osób niż spadkobiercy i uprawnieni do zachowku. Darowizna nieruchomości nie należy z pewnością do drobnych darowizn, a więc zalicza się do spadku po śmierci każdego z Pana rodziców.

Potrzebujesz pomocy prawnika? Kliknij tutaj i opisz swój problem ›

Czy darowizna uczyniona przed śmiercią spadkodawcy będzie doliczana do spadku?

Po śmierci Pana ojca będzie zaliczana do spadku 1/2 wartości darowizny, którą darował Panu spadkodawca.

Wartość spadku ustala się według cen z daty orzekania o roszczeniach z tytułu zachowku (tak: uchwała składu 7 sędziów SN z 26 marca 1985 r., III CZP 75/84, OSNCP 1985, nr 10, poz. 147, z glosą A. Mączyńskiego, OSPiKA 1988, nr 2, poz. 27). Obecnie za takim stanowiskiem przemawia dodatkowo sformułowanie art. 995, który wartość przedmiotu doliczanej do spadku darowizny każe określać według cen z chwili ustalania zachowku.

Aby ustalić wysokość należnego zachowku, należy ustalić wartość aktywów spadku pozostawionego przez spadkodawcę – należy zsumować wartość przedmiotów spadkowych pozostawionych przez zmarłego oraz odjąć od tej kwoty pasywa spadku (długi spadkowe).

Do tego należy doliczyć wartość darowizny uczynionej na Pana rzecz. Jak stanowi art. 995 K.c., podstawę ustalenia wartości nieruchomości stanowić będzie jej stan z chwili dokonania darowizny (nie uwzględnia się nakładów, jakie Pan poczynił na darowaną nieruchomość) według cen z chwili ustalania zachowku. Ustalając wartość darowizny, należy odpowiedzieć na pytanie, ile w dniu wystąpienia siostry o zachowek warta byłaby nieruchomość w stanie podarowanym.

Wartość zachowku oblicza się w następujący sposób: wartość spadku ustalona dla potrzeb obliczenia zachowku × (razy) udział danego spadkodawcy wynikający z dziedziczenia ustawowego × (razy) ułamek należnego zachowku – (minus) darowizny dla uprawnionego do zachowku = wartość zachowku.

Zobacz również: Czy po śmierci rodziców muszę spłacić rodzeństwo?

Czy rodzeństwo które nie interesowało się rodzicami ma prawo do zachowku?

Zakładając, że po śmierci ojca było troje spadkobierców, to Pana siostra może domagać się zachowku w wysokości 1/6 (1/2 z 1/3 udziału) lub 2/9 (2/3 z 1/3) od połowy wartości nieruchomości.

Niestety nie ma Pan możliwości uchylić się od zapłaty zachowku, może Pan jednak starać się przed sądem (jeżeli siostra założy Panu sprawę o zachowek) o obniżenie należnego jej zachowku z uwagi na to, że nie interesowała się zmarłym ojcem.

Zgodnie z art. 5 K.c.: „Nie można czynić ze swego prawa pożytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony”.

Oczywiście nikt nie zagwarantuje Panu, że sąd, rozpoznając żądanie zapłaty zachowku, przychyli się do tego stanowiska i zastosuje przepis art. 5 K.c. Jest to bowiem prawo sędziowskie, tj. pozostawione woli i swobodnej ocenie dokonywanej przez skład orzekający w ramach konkretnego przypadku, ale oczywiście warto, aby Pan skorzystał z tej linii obrony.

Sąd Najwyższy już kilkakrotnie potwierdził konieczność uwzględniania w sprawach o zachowek przytoczonego wyżej art. 5 K.c. Stało się tak chociażby w uchwale Sądu Najwyższego – Izby Cywilnej i Administracyjnej z dnia 19 maja 1981 r. (sygn. akt: III CZP 18/81), z tezą, że w sprawie o zachowek nie jest wyłączone obniżenie wysokości należnej z tego tytułu sumy na podstawie art. 5 K.c.

Kliknij tutaj i zapytaj prawnika online ›

Obniżenie przez sąd dochodzonego roszczenia o zachowek

W ostatnim czasie argument ten stał się ponownie podstawą obniżenia przez sąd dochodzonego roszczenia o zachowek. W sprawie prowadzonej przed Sądem Apelacyjnym w Warszawie (sygn. I ACa 286/09) sąd zdecydował, że zasady współżycia społecznego przemawiają za obniżeniem roszczenia o zachowek o połowę w stosunku do regulacji K.c.

Co do zasady do tego przepisu sądy odwołują się niestety rzadko. Nie może on stanowić samodzielnej podstawy ograniczenia uprawnienia. Jednak należy zauważyć, że coraz częściej komentatorzy wskazują, że art. 5 K.c. powinien być stosowany w takich przypadkach.

Co się tyczy samej nieruchomości – siostra już w żaden sposób nie będzie w stanie pozbawić Pana własności tej nieruchomości, musiałaby bowiem podważyć ważność aktów darowizny tej nieruchomości na Pana. A jeśli chodzi o nakłady: dokonuje ich Pan na swoją własną nieruchomość, której jest Pan jedynym właścicielem, dlatego siostra nie jest zobowiązana do zwrotu dla Pana żadnej z części tych nakładów.

Przykłady

 

Przypadek Karoliny i Marcina: Karolina odziedziczyła dom po rodzicach, których opiekowała się przez ostatnie lata ich życia. Jej brat Marcin, który mieszkał za granicą i rzadko odwiedzał rodziców, po ich śmierci zażądał od siostry wypłaty zachowku. Argumentował, że mimo iż nie był zaangażowany w życie rodziców, przysługuje mu część majątku. Karolina, chcąc uniknąć sporu sądowego, zdecydowała się na mediację, która pozwoliła na osiągnięcie kompromisu: Marcin zrezygnował z większej części swoich roszczeń w zamian za symboliczną sumę, uznając trud i poświęcenie siostry.

 

Historia Jakuba: Jakub był jedynym opiekunem swojej matki w ostatnich latach jej życia. Po jej śmierci, zgodnie z testamentem, cały majątek, w tym dom, przeszedł na Jakuba. Jego siostra, z którą matka była w złych stosunkach i która od lat nie utrzymywała z nią kontaktu, postanowiła domagać się zachowku. Argumentowała, że niezależnie od osobistych relacji z matką, ma prawo do części spadku. Sprawa trafiła do sądu, który, uwzględniając szczególne okoliczności, zdecydował o obniżeniu sumy zachowku przysługującego siostrze, podkreślając jej brak zainteresowania losem matki przez wiele lat.

 

Sprawa Anny i Tomasza: Anna i Tomasz odziedziczyli po rodzicach działkę rolną. Anna przez lata inwestowała w rozwój gospodarstwa, podczas gdy Tomasz skupił się na swojej karierze w mieście i nie interesował się majątkiem. Po śmierci rodziców Tomasz zażądał od Anny spłaty, twierdząc, że jako współwłaściciel ma do tego prawo. Anna z kolei podkreślała, że to ona ponosiła koszty utrzymania i rozwijania gospodarstwa. Ostatecznie, po długich rozmowach, zdecydowali się na podział majątku tak, aby Anna mogła kontynuować prowadzenie gospodarstwa, a Tomasz otrzymał ekwiwalent finansowy odpowiadający jego udziałowi.

Podsumowanie

 

Artykuł wyjaśnia, że w świetle polskiego prawa, rodzeństwo ma prawo do zachowku po rodzicach, jeśli nie zostało w pełni uwzględnione w dziedziczeniu. Przedstawia mechanizm roszczeń zachowkowych, ich przedawnienie oraz możliwość obniżenia wysokości zachowku z uwagi na nieangażowanie się w życie rodziców. Zwraca także uwagę na to, że spory o zachowek często mogą być rozwiązywane przez mediację lub ugody, zanim trafią do sądu.

Oferta porad prawnych

 

Potrzebujesz porady prawnej dotyczącej spraw spadkowych i zachowku? Skorzystaj z naszych usług online, oferujemy kompleksowe porady prawne oraz pomoc w przygotowaniu niezbędnych pism i dokumentów. Zapewniamy wsparcie na każdym etapie postępowania.Aby skorzystać z naszych usług, opisz swój problem w formularzu pod artykułem.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296
3. Uchwała Składu 7 sędziów SN z 26 marca 1985 r., III CZP 75/84

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.

Zapytaj prawnika - porady prawne online

Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje!
Wycenę wyślemy do 1 godziny
Iryna Kowalczuk

O autorze: Iryna Kowalczuk

Magister prawa, absolwentka Lwowskiego Państwowego Uniwersytetu Spraw Wewnętrznych Ukrainy, uzyskany tytuł: magister prawa ukraińskiego; ukończyła także Studium Podyplomowe prawa UE na Uniwersytecie Warszawskim. Doświadczenie nabyła w trakcie pracy w dwóch kancelariach adwokackich. Ze względu na biegłość w analizie różnorodnych zagadnień prawnych w serwisie ePorady24.pl pełniła funkcję administratora. Udzielała porad z zakresu prawa spadkowego i rodzinnego oraz w sprawach związanych z prawem ukraińskim. Biegle posługuje się zarówno językiem ukraińskim, rosyjskim, jak i polskim. Z serwisem spadek.info współpracowała od początku jego istnienia czyli od 2012 roku.


Porad przez Internet udzielają
prawnicy z dużym doświadczeniem

Zapytaj prawnika

Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje!
Wycenę wyślemy do 1 godziny
Zadaj pytanie »

eporady24.pl

prawo-budowlane.info

odpowiedziprawne.pl

rozwodowy.pl

Szukamy prawnika »