Podział majątku między dzieci za życia rodzica

Pan Michał zadał nam pytanie o podział majątku między dzieci za życia rodzica. Jego sytuacja wygląda następująco: po śmierci ojca, który zmarł 6 lat temu, pozostała matka oraz trójka dorosłych dzieci. Wszyscy zamieszkują w rodzinnym domu, który nieoficjalnie, w pełnej zgodzie już podzielili: każde z dzieci oraz matka mają w nim własne miejsca. Pierwsze dziecko mieszka z rodziną w jednej części domu, drugie prowadzi firmę w innym jego segmencie, a trzecie – pan Michał – mieszka i prowadzi działalność gospodarczą na piętrze domu i mieszka tam razem z matką. Matka, chcąc zapobiec przyszłym konfliktom, pragnie spisać testament, aby obecny układ pozostał niezmienny. Ponieważ nie zostało przeprowadzone postępowanie spadkowe po śmierci ojca, Michał zastanawia się, jak formalnie ustalić taki podział majątku, aby spełniał on życzenia matki i rodzeństwa, i był zgodny z prawem.

Stwierdzenie nabycia spadku w postępowaniu sądowym

W tej sprawie należy w pierwszej kolejności przeprowadzić sprawę spadkową po ojcu. Stwierdzenia nabycia spadku można dokonać w sądzie lub przed notariuszem (wtedy otrzymuje się tzw. akt poświadczenia dziedziczenia).

Postępowanie mające doprowadzić do stwierdzenia nabycia spadku wszczyna się poprzez złożenie w sądzie rejonowym, właściwym ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy (czyli ojca), wniosku o stwierdzenie nabycia spadku.

Cała procedura stwierdzenia nabycia spadku kończy się wydaniem przez sąd postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, w którym sąd stwierdzi, kto dziedziczy spadek po spadkodawcy.

Od wniosku o stwierdzenie nabycia spadku należy wnieść opłatę. Opłata ta jest stała i wynosi 100 zł.

Zobacz również: Spadkobiercy nie mogą się dogadać 

Pełnomocnik spadkobiercy w postępowaniu spadkowym

Art. 86 Kodeksu postępowania cywilnego (K.p.c.) wskazuje, iż strony i ich organy lub przedstawiciele ustawowi mogą działać przed sądem osobiście lub przez pełnomocników. Czyli spadkobierca może ustanowić pełnomocnika, który będzie go reprezentował przed sądem. W myśl art. 87 § 1 K.p.c., pełnomocnikiem może być adwokat lub radca prawny, a w sprawach własności przemysłowej także rzecznik patentowy, a ponadto osoba sprawująca zarząd majątkiem lub interesami strony oraz osoba pozostająca ze stroną w stałym stosunku zlecenia, jeżeli przedmiot sprawy wchodzi w zakres tego zlecenia, współuczestnik sporu, jak również rodzice, małżonek, rodzeństwo lub zstępni strony oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia.

Zobacz również: Czynsz za mieszkanie po zmarłej osobie

Akt poświadczenia dziedziczenia

Drugim sposobem na potwierdzenie przez spadkobiercę prawa do spadku jest notarialne poświadczenie dziedziczenia, który to dokument ma taką samą moc prawną jak prawomocne postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku. Warto pamiętać, że akt poświadczenia dziedziczenia może sporządzić każdy notariusz i nie ma tutaj znaczenia ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy (jak to jest w postępowaniu sądowym).

Spadkobiercy nie muszą składać żadnych wniosków oraz pism procesowych. Muszą jednak spełnić następujące warunki:

• do kancelarii notarialnej przychodzą wszystkie osoby, które mogą być brane pod uwagę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi (czyli pan Michał, jego rodzeństwo i mama);
• nie może być żadnych sporów między nimi w kwestii podziału spadku – czyli tego, kto jest spadkobiercą (gdy spadkobiercy sprzeczają się w tej sprawie, to spór rozstrzyga się na drodze sądowej);
• spadek musi być otwarty po 1 lipca 1984 roku (otwarcie następuje z chwilą śmierci spadkodawcy).

Wybór notariusza zapewnia sprawne, szybkie, łatwiejsze, a przede wszystkim mniej sformalizowane przeprowadzenie sprawy spadkowej.

Na początek należy umówić się na spotkanie z notariuszem. Na wstępie zostaniemy poinformowani, jakie dokumenty trzeba ze sobą zabrać, aby móc poświadczyć dziedziczenie (m.in. akt zgonu spadkodawcy, akty urodzenia i małżeństwa potencjalnych spadkobierców, testament, gdy dziedziczenie jest na podstawie testamentu).

W kancelarii notarialnej spotykają się wszystkie osoby, które mogą być brane pod uwagę jako spadkobiercy. Notariusz w obecności spadkobierców, a także osób, które mogą być brane pod uwagę jako spadkobiercy ustawowi, sporządza protokół dziedziczenia (będzie to akt notarialny).

Stanie się tak tylko wtedy, gdy pomiędzy spadkobiercami nie będzie sporu o spadek (o to, kto jest spadkobiercą, a nie – jak podzielić poszczególne składniki spadku – to rozstrzyga inny akt, dotyczący działu spadku).

Gdy spadkodawca pozostawił po sobie testament, to notariusz go otwiera i ogłasza. W przypadku poświadczenia dziedziczenia, które następuje przed upływem sześciu miesięcy od daty śmierci spadkodawcy, spadkobiercy składają oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.

Notariusz na podstawie protokołu dziedziczenia sporządzi akt poświadczenia dziedziczenia. Określi krąg spadkobierców oraz ich udziały w dziedziczonym majątku. Ów akt nabierze mocy prawnej, gdy zostanie zarejestrowany w elektronicznym rejestrze poświadczeń dziedziczenia.

Koszty poświadczenia dziedziczenia u notariusza

Poświadczenie dziedziczenia u notariusza kosztuje 150 zł (100 zł za protokół dziedziczenia, 50 zł za sporządzenie aktu poświadczenia). Cena jest taka sama bez względu na liczbę osób, które biorą udział w tej czynności. Do tej sumy należy dodać jeszcze 23% podatku VAT.
Opłaty nie obejmują jednak kosztów, które są związane z wypisem aktów poświadczenia dziedziczenia. Każdy spadkobierca, którego dotyczy sprawa, może żądać wypisów aktu w dowolnej ilości. Taki wypis kosztuje 6 złotych netto od każdej strony dokumentu.
Po zakończeniu powyższego postępowania (przed sądem lub przed notariuszem) pan Michał, jego rodzeństwo i mama będą współwłaścicielami majątku po ojcu. Oczywiście największy udział będzie miała mama, ponieważ będzie właścicielką nie tylko udziału po ojcu, ale również właścicielką drugiej połowy majątku małżeńskiego (dziedziczona po mężu będzie bowiem tylko ta połowa, która do niego należała – przyjmuje się, że we wspólności ustawowej małżeńskiej udziały małżonków są równe, czyli po połowie).

Zatem teraz pan Michał i jego rodzina mają następujące możliwości:

1. Albo każdy pozostanie przy swoim udziale, który otrzymał w spadku po ojcu, a dodatkowo mama pana Michała sporządzi testament, w którym swoją część w majątku i część, którą odziedziczyła po mężu, przekaże darowizną na rzecz dzieci w odpowiednich częściach ułamkowych.
2. Albo rodzina zdecyduje się przeprowadzić dział spadku po ojcu i np. przekażecie tym sposobem swoje udziały nieodpłatnie na mamę, a następnie ona, już jako właścicielka wszystkiego, podzieli ten majątek pomiędzy dzieci tak, jak będzie chciała, w testamencie. Wniosek o dział spadku można złożyć za zgodą wszystkich spadkobierców co do sposobu działu – wówczas sprawę można załatwić albo przed sądem, albo u notariusza lub bez takiej zgody przedstawiając swój własny plan podziału – wówczas sprawę można przeprowadzić wyłącznie przed sądem.

Koszty notarialne działu spadku

Notarialny dział spadku jest szybszy i nie tak sformalizowany jak sądowy.

Natomiast koszty sądowego działu spadku są dużo mniejsze. Opłata od wniosku jest stała i wynosi 500 zł, a jeżeli wniosek zawiera zgodny projekt działu spadku, pobiera się opłatę stałą w kwocie 300 zł. Jeżeli wniosek o dział spadku zawiera żądanie zniesienia współwłasności, opłata wynosi 1000 zł, a jeżeli wniosek zawiera zgodny projekt działu spadku i zniesienia współwłasności, pobiera się opłatę stałą w kwocie 600 zł.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296
2. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej - Dz.U. 2004 nr 148 poz. 1564

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.