Przepisanie gospodarstwa w zamian za emeryturę a spłata rodzeństwa

Czy rodzeństwu przysługuje prawo do zachowku?

Niestety rodzeństwu, które nie otrzymało udziału w gospodarstwie rolnym przekazanym w latach 90-tych ich bratu, nie przysługiwało prawo do zachowku przede wszystkim dlatego, że przekazane gospodarstwo rolne nie wchodziło w skład masy spadkowej po rodzicach. W chwili śmierci żadne z rodziców nie było właścicielem tego gospodarstwa. Tymczasem spadek to ogół praw i obowiązków należących do spadkodawcy w chwili jego śmierci.

Celem instytucji zachowku jest zabezpieczenie interesów osób najbliższych spadkodawcy, bez względu na wolę spadkodawcy. Zachowek ma też wymiar humanitarny – ma niejako zadośćuczynić najbliższym spadkodawcy to, że zostali pominięci w testamencie, lub to, że w wyniku dokonanych przez spadkodawcę czynności prawnych ich udział w majątku rodzinnym został zminimalizowany. Podczas ustalania wartości schedy podlegającej rozliczeniu bierze się pod uwagę nie tylko majątek, który zmarły zostawił w chwili śmierci, ale także darowizny, które poczynił nawet przed laty.

Art. 993 Kodeksu cywilnego stanowi, iż przy obliczaniu należnego zachowku, dolicza się do spadku darowizny uczynione przez spadkodawcę.

Czy umowa przekazania gospodarstwa rolnego w zamian za emeryturę jest darowizną?

Jednakże na podstawie dotychczasowego orzecznictwa utrwaliło się stanowisko, że umowa przekazania gospodarstwa rolnego w zamian za emeryturę strukturalną nie jest darowizną w rozumieniu Kodeksu cywilnego. Wynika to zasadniczo z jej niejednorodnego charakteru zawierającego zarówno elementy prawa administracyjnego, ubezpieczeniowego i cywilnego. Wskazywał na to niejednokrotnie Sąd Najwyższy, uznając, że umowa przeniesienia gospodarstwa rolnego w zamian za emeryturę jest swego rodzaju umową przeniesienia własności i posiada cechy wyraźnie odróżniające ją od umowy darowizny (np. odpłatność w postaci emerytury). Takie stanowisko zajął m.in. Sąd Najwyższy w uchwale siedmiu sędziów z dnia 25 listopada 2005 r., III CZP 59/05 (OSNC 2006, nr 5, poz. 79) na tle przepisów ustawy z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin i w rozumieniu art. 33 pkt 2 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 ze zm.).

Również Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 19 lutego 1991 roku (III CZP 4/91, OSNC 1991/8-9/103) wyraził pogląd, iż wartości gospodarstwa rolnego przekazanego następcy na podstawie art. 52 ust. 1 ustawy z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym i innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz. U. Nr 32, poz. 140) nie uwzględnia się przy ustalaniu zachowku. Z uzasadnienia uchwały wynika, iż stanowisko to odnosi się również do umów zawieranych w trybie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 1991 r. Nr 7, poz. 24) oraz ustawy z 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 268). Także wyrok SN – sygn. akt: III CZP 29/12.

Powyższe orzecznictwo przemawia zatem przeciwko uznaniu, że z punktu widzenia uprawnień do zachowku umowa przekazania gospodarstwa rolnego powinna być traktowana jako umowa darowizny i nie można doliczyć w tym wypadku wartości gospodarstwa rolnego przy wyliczaniu zachowku.

Pomijając zatem nawet kwestię niewątpliwego przedawnienia roszczeń o zachowek, rodzeństwu obdarowanego niestety nigdy nie przysługiwało prawo do zachowku z tytułu przekazania gospodarstwa rolnego ich bratu. Nawet w razie przeprowadzenia postępowania o stwierdzenie nabycia spadku – gospodarstwo to nie wejdzie do masy spadkowej po rodzicach.

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.