Spadkobierca zmarł przed stwierdzeniem nabycia spadku, co dalej?

Niepełnosprawność umysłowa uczestnika postępowania spadkowego

Sprawa w związku ze śmiercią uczestnika postępowania spadkowego nie będzie łatwa z uwagi na chorobę Pani brata.

Przede wszystkim należy wskazać, że nie ma Pani możliwości przeprowadzenia sprawy spadkowej (w szczególności działu spadku w związku ze śmiercią uczestnika postępowania spadkowego – Pani mamy) w sytuacji, gdy Pani brat dotknięty jest chorobą Downa wyłączającą jego samodzielne działanie przed sądem.

Choroba, na którą cierpi Pani brat, i jej skutki powodują, że nie ma on możliwości złożenia jakiegokolwiek oświadczenia woli. Nie jest on w stanie pokierować swoim postępowaniem.

Niemniej nie jest tak, że sprawy nie da się uregulować.

Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłej matce

Pierwszym krokiem jest uregulowanie własności, a więc przeprowadzenie sprawy o stwierdzenie nabycia spadku po Pani matce, skoro doszło podczas postępowania spadkowego do śmierci jego uczestnika. W tym celu należy do sądu rejonowego właściwego ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania osoby zmarłej złożyć wniosek o stwierdzenie nabycia spadku. Do wniosku należy dołączyć akty zgonu Pani matki oraz akty urodzenia dzieci, a ponadto akty małżeństwa osób, które są spadkobiercami.

Zgodnie z art. 669 Kodeksu postępowania cywilnego „sąd spadku wydaje postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po przeprowadzeniu rozprawy, na którą wzywa wnioskodawcę oraz osoby mogące wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi”.

Sąd spadku wszczyna postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku tylko na wniosek (art. 1025 § 1 Kodeksu cywilnego). Nie ma od tej zasady żadnych odstępstw, a w szczególności nie stwarza wyjątku art. 681. Jeśli bowiem stwierdzenie nabycia spadku jest dopuszczalne w postępowaniu o dział – jeżeli nie nastąpiło wcześniej – to należy uznać, że w takiej sytuacji wniosek o dokonanie działu spadku z istoty swej obejmuje także implicite (z łac. włącznie) żądanie stwierdzenia jego nabycia.

Można, jak widać, złożyć wniosek o stwierdzenie nabycia spadku i dział spadku – przy jednym wniosku.

Zgodnie z art. 680 Kodeksu postępowania cywilnego:

„§ 1. We wniosku o dział spadku należy powołać postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku oraz spis inwentarza, jak również podać, jakie spadkodawca sporządził testamenty, gdzie zostały złożone i gdzie się znajdują. Jeżeli spis inwentarza nie został sporządzony, należy we wniosku wskazać majątek, który ma być przedmiotem działu.

§ 2. W wypadku gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość, należy przedstawić dowody stwierdzające, że nieruchomość stanowiła własność spadkodawcy”.

Ubezwłasnowolnienie i przedstawiciel ustawowy dla niepełnosprawnego umysłowo spadkobiercy

Tak jak już wspominałam wcześniej, sytuację komplikuje choroba Pani brata. Obawiam się, że konieczne będzie wcześniejsze jego ubezwłasnowolnienie – całkowite lub częściowe, oraz wyznaczenie dla niego przedstawiciela ustawowego, a co za tym idzie, uzyskanie zgody sądu na rozporządzenie udziałem Pani brata – czyli np. zniesienie współwłasności.

Konieczne zatem będzie uregulowanie sytuacji podejmowania decyzji przez osobę do tego niezdolną, czyli Pani brata.

Zgodnie z art. 13. § 1 Kodeksu cywilnego:

„§ 1. Osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.

 § 2. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską”.

Z brzmienia art. 13 § 1 wynika jednoznacznie, że do ubezwłasnowolnienia całkowitego osoby w wieku powyżej lat trzynastu (warunek osiągnięcia tego wieku jest pierwszą i podstawową przesłanką, od której uzależniona jest możliwość ubezwłasnowolnienia) może dojść tylko wtedy, gdy są spełnione w chwili orzekania o ubezwłasnowolnieniu dwie dalsze (poza wiekiem) przesłanki, a mianowicie:

1. osoba, której dotyczy postępowanie o ubezwłasnowolnienie, jest chora psychicznie, niedorozwinięta umysłowo lub też dotknięta innego rodzaju zaburzeniami psychicznymi, w szczególności pijaństwem lub narkomanią, i
2. wskutek tej choroby „nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.

Brak zdolności do czynności prawnych powoduje, że czynności prawnych za ubezwłasnowolnionego dokonuje jego opiekun prawny. Opiekun może reprezentować ubezwłasnowolnionego w toku ewentualnych postępowań o stwierdzenie nabycia spadku czy dział spadku.

Dział spadku po matce i babce

Wówczas – po uzyskaniu orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu, a później zgody sądu rodzinnego na dokonanie podziału spadku po matce oraz po babci, można kierować wniosek do sądu o dział spadku po matce oraz przeprowadzić dział spadku po Pani babci.

Dział spadku jest łatwy, jeśli jest zgoda co do sposobu zniesienia współwłasności. W innym przypadku będzie to nieco skomplikowane, bowiem sąd będzie uwzględniał interesy w zakresie tego, komu przyznać masę spadkową, czy jest możliwość podziału fizycznego i przyznania stronom np. poszczególnych działek lub czy istnieją przesłanki do sprzedaży nieruchomości. Oczywiście niewątpliwie najlepiej będzie kwestie te ustalić polubownie.

Co się tyczy ubezwłasnowolnienia, to poniżej przydatne dla Pani informację.

Sprawy o ubezwłasnowolnienie prowadzi sąd okręgowy w miejscu zamieszkania osoby, której dotyczy postępowanie.

Postępowanie o ubezwłasnowolnienie

Wniosek o wszczęcie postępowania o ubezwłasnowolnienie osoby mogą zgłosić:

• małżonek,
• krewni w linii prostej, czyli dzieci, wnuki, rodzice, dziadkowie,
• rodzeństwo,
• przedstawiciel ustawowy,
• prokurator okręgowy.

We wniosku o ubezwłasnowolnienie należy wskazać, dlaczego wnioskodawca żąda ubezwłasnowolnienia, czyli należy uzasadnić wniosek. Jeśli wnioskodawca opisuje we wniosku chorobę psychiczną, alkoholizm, narkomanię, upośledzenie umysłowe, to sąd przed wszczęciem postępowania może zażądać odpowiednich zaświadczeń lekarskich (na przykład o leczeniu odwykowym, zaświadczenie o niepełnosprawności). Jeśli ktoś nie ma takich zaświadczeń, to należy w uzasadnieniu wniosku bardzo dokładnie opisać zachowania, stany, w których znajduje się osoba, którą chcemy ubezwłasnowolnić.

Dokumenty, które należy dołączyć we wniosku o ubezwłasnowolnienie:

• wniosek w 3 egzemplarzach;
• zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia psychicznego lub orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, orzeczenie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o niezdolności do pracy lub nieistniejących już Komisji ds. Inwalidztwa i Zatrudnienia – KIZ;
• akt urodzenia osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie;
• akt małżeństwa, jeśli wniosek dotyczy małżonka wnioskodawcy;
• akt małżeństwa lub odpis wyroku rozwodowego, jeśli ubezwłasnowolnienie dotyczy dziecka wnioskodawcy;
• jeśli w sprawie uczestniczy rodzeństwo lub dziadkowie i wnuki, należy załączyć takie dokumenty z urzędu stanu cywilnego, które potwierdzą, że to rodzina osoby, której dotyczy wniosek.

Za złożenie wniosku o ubezwłasnowolnienie należy wnieść 40 zł opłaty. Sędzia może wezwać wnioskodawcę do wpłacenia zaliczki na biegłego lekarza, którego trzeba w sprawie powołać (ok. 200 zł).

Ustanowienie opiekuna prawnego

Ponieważ podstawą ubezwłasnowolnienia jest stan psychiczny lub umysłowy danej osoby, a sąd nie dysponuje taką wiedzą, sąd zażąda, by wnioskodawca w wyznaczonym terminie przedstawił świadectwo lekarskie wydane przez lekarza psychiatrę o stanie psychicznym osoby, której dotyczy wniosek lub opinię psychologa o stopniu niepełnosprawności intelektualnej tej osoby.

Osoba, która zostanie ubezwłasnowolniona całkowicie, traci zdolność do czynności prawnych. Sąd musi ustanowić dla niej opiekuna, który będzie jej przedstawicielem ustawowym. Opiekun prawny będzie dbał o jej dobro oraz zabezpieczał jej interesy, majątek. Oznacza to, że opiekun podejmuje wszelkie decyzje za tę osobę.

Najlepiej, żeby opiekunem prawnym było jedno z rodziców, a jeżeli to jest niemożliwe, to ktoś z rodzeństwa, osoba zaprzyjaźniona. Powinna to być osoba, która nie wzbudza żadnych wątpliwości sądu, której można zaufać.

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.