Zachowek dla rodzeństwa

Komu należy się zachowek?

Jak wynika z opisu sprawy, dostała Pani wraz z mężem od rodziców nieruchomość w formie darowizny. W treści umowy rodzice ustanowili dla siebie dożywotnią służebność osobistą.

Przepisy o zachowku znajdują się w art. 991 i następnych ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 ze zmianami, dalej zwanej: K.c.). Prawo do zachowku ustanawia art. 991 K.c., zgodnie z którym:

„§ 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

§ 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia”.

Z cytowanego powyżej przepisu wynikają następujące zasady:

• roszczenie z tytułu zachowku jest zawsze roszczeniem o zapłatę określonej sumy pieniężnej (równowartość w pieniądzu 2/3 – gdy uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy albo małoletni lub 1/2 udziału spadkowego – w pozostałych wypadkach – przysługującego spadkobiercy ustawowemu, który nie został powołany do dziedziczenia z mocy testamentu);
• roszczenie z tytułu zachowku przysługuje wtedy, gdy dany spadkobierca należy do kręgu spadkobierców ustawowych, a przy dziedziczeniu testamentowym nie został powołany do spadku i nie otrzymał od spadkodawcy darowizny i/lub zapisu w testamencie. Należy pamiętać, że o zachowek można wystąpić tylko w ściśle określonym okresie czasu.

Roszczenie z tytułu zachowku przedawnia się bowiem w terminie 5 lat od dnia ogłoszenia testamentu (art. 1007 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, w skrócie: K.p.c.) albo od dnia otwarcia spadku (którym jest dzień śmierci spadkodawcy).

Stosownie do art. 117 K.c.:

„§ 1. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu.

§ 2. Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne”.

Odnosząc powyższe rozważania do przedstawionej przez Panią sytuacji faktycznej, należy stwierdzić, że jako obdarowana może być Pani zobowiązana po śmierci każdego z rodziców do zapłaty zachowku (od swojej połowy nieruchomości) jeżeli Pani rodzeństwo o niego wystąpi. Co się zaś tyczy zachowku od połowy nieruchomości przekazanej na rzecz Pani męża, to trzeba wskazać, że:

Jakich przedmiotów nie dolicza się do spadku po zmarłym?

Nie dolicza się do spadku drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych (np. prezentów urodzinowych) oraz darowizn uczynionych przed więcej niż dziecięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku na rzecz innych osób niż spadkobiercy i uprawnieni do zachowku.

Czy obdarowany zięć będzie musiał płacić zachowek na rzecz dzieci teścia

Darowizna nieruchomości nie należy z pewnością do drobnych darowizn, a więc zalicza się do spadku po śmierci każdego z Pani rodziców. Po śmierci Pani mamy i ojca będzie zaliczana do spadku po 1/2 wartości darowizny od 1/2 nieruchomości należącej do Pani, czyli w sumie 1/4 wartości całej nieruchomości po każdym z rodziców. W przypadku Pani męża rzecz ma się inaczej. Zachowek od połowy nieruchomości Pani męża będzie się należał rodzeństwu tylko wówczas, gdy Pani rodzice umrą w ciągu 10 lat od jej dokonania. Dzieje się tak dlatego, że Pani mąż nie jest spadkobiercą po Pani rodzicach, tak więc połowa darowizny, która przypadła na rzecz męża, będzie zaliczana na poczet zachowku tylko przez dziesięć lat od momentu jej poczynienia przez rodziców. Gdy rodzice umrą po upływie tych dziesięciu lat – połowa nieruchomości przekazanej Państwu w darowiźnie będzie bezpieczna.

Wartość spadku ustala się według cen z daty orzekania o roszczeniach z tytułu zachowku (tak: uchwała składu 7 sędziów SN z 26 marca 1985 r., III CZP 75/84, OSNCP 1985, nr 10, poz. 147, z glosą A. Mączyńskiego, OSPiKA 1988, nr 2, poz. 27). Obecnie za takim stanowiskiem przemawia dodatkowo sformułowanie art. 995, który wartość przedmiotu doliczanej do spadku darowizny każe określać według cen z chwili ustalania zachowku.

Jak ustalić wartość należnego zachowku?

Aby ustalić wysokość należnego zachowku, należy ustalić wartość aktywów spadku pozostawionego przez spadkodawcę – należy zsumować wartość przedmiotów spadkowych pozostawionych przez zmarłego oraz odjąć od tej kwoty pasywa spadku (długi spadkowe).

Do tego należy doliczyć wartość darowizny uczynionej na rzecz Pani i Pani męża (po upływie 10 lat – tylko połowę wartości tej darowizny, o czym pisałam powyżej). Jak stanowi art. 995 K.c., podstawę ustalenia wartości nieruchomości stanowić będzie jej stan z chwili dokonania darowizny (nie uwzględnia się nakładów, jakie Pani poczyniła na darowaną nieruchomość) według cen z chwili ustalania zachowku. Ustalając wartość darowizny, należy odpowiedzieć na pytanie, ile w dniu wystąpienia rodzeństwa o zachowek warta byłaby nieruchomość w stanie podarowanym. Służebność osobista zmniejszy wartość nieruchomości.

Wartość zachowku oblicza się w następujący sposób: wartość spadku ustalona dla potrzeb obliczenia zachowku × (razy) udział danego spadkodawcy wynikający z dziedziczenia ustawowego × (razy) ułamek należnego zachowku – (minus) darowizny dla uprawnionego do zachowku = wartość zachowku.

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.