Chcemy zrzec się spadku - jak i w jakiej kolejności?

Czy można zrzec się spadku w imieniu innej osoby?

Proponuję zwrócić uwagę na instytucję prawną (czyli prawnie regulowaną sytuację) pełnomocnictwa. Przepisy ogólne o pełnomocnictwie zawarto w artykule i następnych Kodeksu cywilnego (K.c.). W prawie cywilnym materialnym (czyli merytorycznym) oraz w postępowaniach administracyjnych – zwłaszcza prowadzonych według Kodeksu postępowania administracyjnego (K.p.a.) – są szerokie możliwości ustanawiania pełnomocnika. Węższy zakres swobody jest w postępowaniach cywilnych, jednak pełnomocnikiem może być nie tylko profesjonalista (np. adwokat lub radca prawny), ale także osoba z bliskiego kręgu rodzinnego – art. 87 Kodeksu postępowania cywilnego (K.p.c.). Udzielanie pełnomocnictw może się przydać zarówno w załatwianiu zagadnień związanych z dziedziczeniem, ale również w innych sprawach, np. dotyczących rejestracji dzieci w polskim urzędzie stanu cywilnego oraz w ewentualnych innych postępowaniach (przykładowo: dotyczących zadłużenia Pani siostry).

Jeżeli Państwu przysługują ujawnione w księgach wieczystych prawa (zwłaszcza własność lub spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu) oraz jeśli są lub będą prowadzone postępowania administracyjne, to proszę poważnie potraktować potrzebę ustanowienia w Polsce: pełnomocnika do doręczeń lub adresu do doręczeń. Może być w to zaangażowany ktoś z grona rodzinnego (np. Pani mama).

W załatwianiu spraw prawnych przydaje się precyzja językowa. W szczególności, proszę odróżniać zrzeczenie się praw do spadku od odrzucenia spadku. Zrzec się można tego, co się nabyło, np. przez darowiznę zbywając nabyte udziały w spadku. Natomiast odrzucenie spadku oznacza doprowadzenie do sytuacji, w której oficjalnie dana osoba (potencjalny spadkobierca) nie będzie traktowana jako spadkobierca. Jeśli się spadek odrzuci w sposób prawnie skuteczny, to wykluczone jest zrzeczenie się go (np. darowanie lub sprzedaż). Proponuję prawidłowej terminologii używać w kontaktach z sądem lub z notariuszem.

Zobacz również: Do którego pokolenia dziedziczy się długi?

Oświadczenie o odrzuceniu spadku

Pani słowa dotyczą, jak sądzę, głównie dążenia do odrzucenia spadku. Oświadczenie o odrzuceniu spadku to jedno z oświadczeń, które można złożyć w sprawie spadku – art. 1012 i następne Kodeksu cywilnego (K.c.). Złożenie właściwego oświadczenia co do spadku jest szczególnie ważne w przypadku spadku (art. 922 K.c.) z dużymi długami, ponieważ rodzaj złożonego oświadczenia wiąże się ściśle z odpowiedzialnością za długi spadkowe (art. 1030 i następne K.c.). Z opisu sytuacji wnioskuję, że chodzi o dziedziczenie ustawowe (art. 931 i następne K.c.). Ponieważ zdarza się ujawnianie testamentu (i to nawet po załatwieniu „spraw spadkowych”), akcentuję potrzebę dochowywania dużej precyzji w zakresie składanych oświadczeń co do spadku (np. oświadczenia o odrzuceniu spadku). Jeżeli ktoś jest zarówno spadkobiercą ustawowym (art. 931 i następne K.c.), jak i spadkobiercą testamentowym (art. 941 i następne K.c.), to oświadczenie w sprawie spadku powinno być wolne od wątpliwości, z jakiego tytułu dziedziczenia (z ustawy czy z testamentu) tyczy się składane oświadczenie. Jeżeli doszło do śmierci potencjalnego spadkobiercy przed upływem terminu do złożenia oświadczenia w sprawie spadku, to w grę może wchodzić złożenie oświadczenia w sprawie spadku przez inną właściwą osobą, np. spadkobiercę zmarłego w takim okresie spadkobiercy lub potencjalnego spadkobiercę testamentowego z uwagi na podstawienie w testamencie (art. 963 K.c.). Precyzja powinna dotyczyć także kolejności składania oświadczeń w sprawie spadku. Termin sześciomiesięczny biegnie od dowiedzenia się o tytule swego powołania (art. 1015 K.c.). Trzeba poważnie traktować ten zwrot. Dlatego – zwłaszcza w przypadku aktywnych wierzycieli spadkodawcy – złożenie oświadczeń o odrzuceniu spadku w bardzo krótkim odstępie czasu mogłoby okazać się ryzykowne. Oczywiście, również ryzykowne mogłoby być zwlekanie ze złożeniem oświadczenia „na ostatni moment” (bo może wystąpić okoliczność uniemożliwiające złożenie oświadczenia). Artykuł 643 Kodeksu postępowania cywilnego (K.p.c.) brzmi: „O przyjęciu lub odrzuceniu spadku zawiadamia się wszystkie osoby, które według oświadczenia i przedstawionych dokumentów są powołane do dziedziczenia, choćby w dalszej kolejności”. Wcześniejsza wersja tego przepisu zawierała wskazanie obowiązku opowiadaniami; racjonalna wykładnia skłania do wniosku, że chodzi o obowiązek spadku (zwłaszcza sądu spadku), ale aktualna forma bezosobowa jest niejednoznaczna. Może się przydać powiadomienie (listem poleconym) kolejnych potencjalnych spadkobierców przez osobę składającą oświadczenie o odrzuceniu spadku.

W przepisach proceduralnych o przyjęciu lub odrzuceniu spadku (art. 640 i następne K.p.c.) przewidziano możliwość złożenia takiego oświadczenia „przed notariuszem lub w sądzie rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie” (art. 640 K.p.c.). Nie ma obowiązku (choć jest możność) składania takiego oświadczenia przed „sądem spadku”, którym jest najczęściej sąd rejonowy, na obszarze właściwości którego ostatnio za swego życia mieszkał spadkodawca. Określenie miejsce zamieszkania zostało określone w artykule 25 K.c. („Miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu.”). Natomiast zwrot miejsce pobytu można różnie rozumieć – w tym jako miejscowość, której człowiek przebywa (nawet krótko). W takim stanie rzeczy, powinno być możliwe złożenie oświadczenia co do spadku (np. o odrzuceniu spadku) przed dowolnym notariuszem w Polsce lub przed dowolnym sądem rejonowym w Polsce. Ze względów organizacyjnych przydać się mogą wcześniejsze uzgodnienia – także z sądem (np. z przewodniczącym właściwego wydziału sądowego lub z kierownikiem sekretariatu takiego wydziału.

W zakresie nabywania obywatelstwa polskiego duże znaczenie ma zasada ius sanguinis („prawo krwi”) – chodzi o nabywanie obywatelstwa polskiego przez dziecko rodzica mającego polskie urodzenie. Proszę rozważyć skontaktowanie się z urzędem stanu cywilnego w Polsce, by tam dokonać rejestracji zagranicznego aktu urodzenia każdego z dzieci. Odpis polskiego dokumentu mógłby przyczynić się do sprawnego załatwienia sprawy przed „sądem rodzinnym”. Ustalona wykładnia przepisów o władzy rodzicielskiej – art. 92 i następne Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (K.r.o.) – w tym artykułu 98 K.r.o. sprawia, że dla złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu niepełnoletniego dziecka należy uzyskać zgodę sądu. Załatwianie formalności (zarówno w urzędzie stanu cywilnego, jak i w „sądzie rodzinnym”) może trochę trwać – warto mieć to na uwadze i odpowiednio zaplanować czas składania oświadczeń o odrzuceniu spadku przez kolejne osoby (lub w ich imieniu). Jak wyżej napisałem, ryzykowne mogłoby okazać się zwlekanie ze złożeniem oświadczenia do końca sześciomiesięcznego okresu, ale szybkie składanie takich oświadczeń mogłoby faktycznie skrócić czas do odrzucenia spadku w imieniu dzieci. Już sam ten aspekt przemawia za potrzebą opracowania strategii działania.

Różnie bywa z meldunkiem osób stale przebywających za granicą. Jeżeli ktoś jest zameldowany w Polsce, to podejmowane są próby załatwiania spraw (np. przed „sądem rodzinnym”) w sądzie rejonowym właściwym dla miejsca zameldowania (chociaż jest to fikcyjny meldunek). Z uwagi na stałe zamieszkanie poza Polską może wchodzić w grę właściwość Sądu Rejonowego dla miasta stołecznego Warszawy (art. 508 K.p.c.), o ile w ogóle wchodzi jurysdykcja krajowa polska. Z uwagi na art. 1103² K.p.c. dyskusyjne może być to, czy (w sprawie uzyskana zgody na odrzucenie spadku w imieniu dziecka przez jego rodziców) wchodzi w grę właściwość sądu polskiego. Może być właściwy organ (np. sąd) państwa stałego zamieszkania dziecka.

Zobacz również: Odrzucenie spadku właściwość sądu

Odrzucenie spadku w imieniu dziecka

Proponuję zorientować się w kwestii prawnych wymogów odrzucania spadku w imieniu dziecka według prawa brytyjskiego – taka wiedza oraz zrobienie z niej użytku może się przydać zwłaszcza w przypadku traktowania dziecka jako potencjalnego spadkobiercy bez polskiego obywatelstwa (czyli bez zarejestrowania zagranicznego aktu urodzenia w polskim urzędzie stanu cywilnego).

Proszę pamiętać nie tylko o prawnym wymogu przedkładania instytucjom polskim (np. sądowi lub przy czynnościach notarialnych) dokumentów zagranicznych w oficjalnym tłumaczeniu; w Polsce chodzi o tłumaczenia przysięgłe. Ponadto zagraniczne dokumenty na ogół należy oficjalnie potwierdzić w państwie, z którego pochodzą (często jest to dokonywane przy pomocy klauzuli Apostille).

Wprawdzie załatwianie spraw osobiście nie jest prawnie wymagane, ale należy brać pod uwagę koszty. Usługi konsularne są dość drogie, a ponadto zdarzają się problemy ze sporządzeniem aktu notarialnego w placówce konsularnej. Korzystanie z usług zagranicznych notariuszy (publicznych!) również kosztuje, a poza tym koszty wiążą się z oficjalnymi tłumaczeniami oraz poświadczaniem dokumentów. Być może taniej byłoby (zwłaszcza w przypadku kupienia biletów na odpowiedni termin) przybyć do Polski i w krótkim czasie załatwić szczególnie ważne sprawy – przykładowo: udzielić pełnomocnictwa (przydać się może forma aktu notarialnego), złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku, zawnioskowanie o rejestrację zagranicznego aktu urodzenia przed polskim USC, zawnioskowanie do sądu o wydanie zgody na odrzucenie spadku w imieniu dziecka. W postępowaniu sądowym (np. z wniosku o wyrażenie zgody na odrzucenie spadku w imieniu dziecka) można korzystać z pomocy pełnomocnika, np. pełnomocnikiem mogłaby być Pani mama. Odpis postanowienia sądu ze zgodą na odrzucenie spadku (o odpis należy zawnioskować) należałoby przedstawić przy odrzucaniu spadku w imieniu dziecka. Należałoby także okazać odpis polskiego dokumentu z USC (numer PESEL zostałby zapewne nadany na wniosek kierownika USC, ale warto o to pytać lub wnioskować na piśmie).

Mocodawca może zdecydować o treści udzielanego przez siebie pełnomocnictwa (art. 98 i następne K.c.). Pełnomocnictwo może być ogólne albo szczególne. Można (zwłaszcza w przypadku pełnomocnictwa szczególnego) wskazać precyzyjnie zakres umocowania pełnomocnika – przykładowo: odrzucenie spadku (w czyim imieniu) oraz reprezentowanie w postępowaniach administracyjnych (nie tylko przed kierownikiem USC) lub w postępowaniach cywilnych (przed „sądem rodzinnym”, w „sprawach spadkowych”, w postępowaniach dotyczących zadłużenia).

Zdarzają się czasami trudności w załatwieniu jakiejś sprawy, np. w zarejestrowaniu w USC zagranicznego aktu urodzenia. Dlatego proszę brać pod uwagę kontaktowanie się z różnymi instytucjami tego samego rodzaju (np. USC, sąd rejonowy).

W załatwianiu spraw w różnych instytucjach przyda się odpowiednia liczba wypisów z aktu notarialnego – jeżeli pełnomocnictwo zostanie udzielone w tej formie prawnej.

Zobacz również: Odrzucenie spadku po ojcu

Masz podobny problem prawny? Opisz nam swoją spawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.