Nieważny testament

Kiedy testament jest ważny?

Przeprowadzenie dowodu na okoliczność, że testament jest nieważny, to niezwykle trudne zadanie. Pisze Pani, że niektóre wyrazy są niezrozumiałe, zatem rozumiem, że był to dokument spisany ręcznie, tzw. testament holograficzny. Aby pełnić funkcję ważnego dokumentu, musi posiadać określone cechy.

Kodeks cywilny (w skrócie K.c.) stanowi, że spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą. Brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.

Jeśli te wszystkie elementy znajdują się w testamencie, to przynajmniej od strony technicznej jest skuteczny.

Obalenie testamentu – powody

Jednak istnieje możliwość podważenia testamentu z uwagi na jego wady prawne. Jak podaje art. 945 Kodeksu cywilnego:

„Art. 945. § 1. Testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:

1) w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
2) pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
3) pod wpływem groźby.

§ 2. Na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie lat trzech od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku”.

Oczywiście nieważny będzie też testament sfałszowany.

Jak widać z powyżej cytowanych przepisów, osoby mające interes w obaleniu testamentu – a takimi niewątpliwie są spadkobiercy ustawowi pominięci w testamencie – mogą powoływać się na określone wady oświadczenia woli testatora oraz na fakt, iż testament nie został sporządzony przez niego.

Przyczyny wyłączające świadomość lub swobodę są przykładowo wymienione w art. 82 K.c. Chodzi nie tylko o pewne stany trwałe, takie jak choroba psychiczna czy niedorozwój umysłowy, lecz także o przemijające zaburzenia czynności psychicznych. Do tej drugiej grupy zalicza się upojenie alkoholowe, pozostawanie pod wpływem narkotyków, stan nieprzytomności spowodowany wysoką gorączką lub schorzeniami związanymi ze starością. Nieważny będzie także testament sporządzony przez spadkodawcę pozostającego pod wpływem hipnozy (Elżbieta Skowrońska-Bocian, Komentarz do Kodeksu cywilnego. Część czwarta. Spadki).

Zobacz również: Mieszkanie z osobą chorą psychicznie

Ważność testamentu osoby chorej psychicznie

Jeśli chodzi o osobę chorą psychicznie, to dopóki nie została ona ubezwłasnowolniona formalnie, testament będzie nieważny jedynie wówczas, gdy zostanie udowodnione, że został sporządzony w chwili, gdy spadkodawca był pod wpływem choroby, w związku z czym nie działał z dostatecznym rozeznaniem. Taka okoliczność może zostać udowodniona jedynie poprzez opinię biegłego. W kwestii tej wypowiedział się Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 30 kwietnia 1976 r. (sygn. akt III CRN 25/76). SN uznał, iż stwierdzenie u spadkodawcy choroby psychicznej nie powoduje samo przez się nieważności testamentu (art. 945 § 1 pkt 1 K.c.). W takim wypadku niezbędne jest przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego celem ustalenia zdolności testowania spadkodawcy w chwili sporządzenia przez niego testamentu.

Testament napisany pod wpływem błędu

Jeśli chodzi o pozostawanie pod wpływem błędu, to doktryna i orzecznictwo wypowiadają się, iż błąd oznacza mylne wyobrażenie o rzeczywistym stanie spraw lub brak takiego wyobrażenia. Błąd może dotyczyć w przypadku testatora zarówno samego stanu faktycznego dotyczącego testatora czy spadkobierców, okoliczności, w jakich sporządzany jest testament, jak i pobudek, jakimi kierował się spadkodawca, oświadczając taką, a nie inną wolę. W orzecznictwie można wskazać na przykłady testowania przedmiotami nienależącymi do spadkodawcy, na rzecz dziecka, które nie jest dzieckiem rodzonym spadkodawcy.

Testament napisany pod wpływem groźby

Natomiast groźba występuje wtedy, gdy jedna osoba, chcąc zmusić inną osobę do złożenia oświadczenia woli określonej treści, zapowiada użycie środków, które sprowadzą niekorzystne skutki w razie niezłożenia tego oświadczenia. Istota groźby tkwi w wywołaniu stanu obawy u innej osoby, który to stan obawy stanowi przyczynę złożenia oświadczenia woli.

Osoba powołująca się na każdą z tych okoliczności musi przedstawić wiarygodne dowody. Jest to zgodne z ogólną regułą prawa cywilnego stanowiącą, że ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Dowodzić można wszelkimi środkami: dokumentami, zeznaniami świadków, nagraniami oraz opiniami biegłych.

Udowodnienie przed sądem nieważności testamentu

W opisanej przez Panią sytuacji dla sądu nie będzie wystarczające stwierdzenie, że spadkodawca był chory i nie był w stanie świadomie podejmować decyzji, bo jego pismo jest niewyraźne. Jeśli zarzut nieważności testamentu chcą Państwo oprzeć na tej przesłance, niezbędne będzie wykazanie, że w czasie sporządzenia testamentu ojciec był ciężko chory i w związku z tym zachodzi co najmniej podejrzenie braku świadomego podejmowania decyzji.

Postawienie tego zarzutu powinno być poparte dokumentacją medyczną dotyczącą choroby ojca. W przypadku jej istnienia muszą Państwo złożyć do sądu wniosek o dopuszczenie dowodu z takiej dokumentacji (może ona znajdować się na przykład w szpitalu lub przychodni, w których leczył się ojciec) oraz dowodu z opinii biegłego na okoliczność, że w czasie sporządzania testamentu spadkodawca był w takim stanie zdrowia, który wyłączał świadome podjęcie decyzji.

Można pokusić się także o zawnioskowanie dowodu z opinii biegłego grafologa: zarówno na okoliczność, że dokument został sfałszowany, jak i na okoliczność, że został sporządzony przez osobę będącą w stanie wyłączającym świadome podjęcie decyzji (np. pod wpływem silnych leków, alkoholu) lub nawet na okoliczność, że ręka testatora była prowadzona przez inną osobę (co jest oczywiście skrajnym przypadkiem).

Muszą jednak Państwo pamiętać, że przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego może być kosztowne, a kosztami tymi zostaną obarczeni uczestnicy postępowania, którzy żądają przeprowadzenia dowodu.

Ustalenie drugiej przesłanki powodującej nieważność testamentu może nastąpić na podstawie istniejących dokumentów lub zeznań świadków. Podobnie w przypadku udowodnienia sporządzenia testamentu pod wpływem groźby.

Ponieważ o testamencie dowiedzieli się Państwo w 2011 roku, a ojciec zmarł w roku 2005, uważam, że zachowane zostały terminy przewidziane w § 2 przepisu stanowiącego o przyczynach nieważności testamentu.

*Stan prawny z dnia 2.01.2012 r.

Masz podobny problem prawny? Opisz nam swoją spawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.