Testament odręczny a zachowek

Polskie prawo spadkowe przewiduje dwie formy dziedziczenia: ustawowe, które uregulowane jest w Kodeksie cywilnym (K.c.), m.in. poprzez zasady dziedziczenia, krąg spadkobierców ustawowych, oraz dziedziczenie testamentowe.

Kiedy testament napisany odręcznie jest ważny?

Zgodnie z zasadą ogólną dziedziczenie testamentowe ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym.

Kodeks cywilny przewiduje formę zwykłą testamentu, jak i formy szczególne. Testament napisany w całości pismem ręcznym przez spadkodawcę, przez niego podpisany i opatrzony datą – jest zachowaniem formy zwykłej.

Warunkiem bezwzględnym ważności testamentu jest sporządzenie go przez osobę mającą pełną zdolność do czynności prawnych, w stanie niczym nieograniczonej świadomości i w warunkach pozwalających na swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Spadkodawca nie może działać pod wpływem podstępu ani groźby. Brak zachowania tych warunków skutkuje nieważnością testamentu.

Zgodnie z art. 949 § 2 K.c. brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.

Obowiązywanie zasady swobody testowania oznacza, że spadkodawca może ustanowić spadkobiercą całego swojego majątku dowolną, wybraną przez siebie osobę.

Zgodnie z art. 948 K.c. testament należy tak tłumaczyć, ażeby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy. Jeżeli testament może być tłumaczony rozmaicie, należy przyjąć taką wykładnię, która pozwala utrzymać rozrządzenia spadkodawcy w mocy i nadać im rozsądną treść.

Zobacz również: Czy w testamencie można zapisać mieszkanie?

Własnoręczne spisanie testamentu potwierdzeniem autentyczności

Testament własnoręczny to najprostsza forma testamentu. Konieczność własnoręcznego spisania całego testamentu ma na celu zapewnienie jego autentyczności. Pismo własnoręczne testatora, ale całkowicie nieczytelne, pociąga za sobą bezskuteczność testamentu. Nie ma znaczenia, na jakim materiale zostało utrwalone pismo spadkodawcy ani też, jakie narzędzie zostało do tego użyte. Podpis pod testamentem ma potwierdzać, że osoba sporządzająca testament miała wolę i świadomość testowania, że testament pochodzi od określonej osoby (uchwała SN z dnia 23 kwietnia 1960 r., 3 CO 8/60, OSN 1961, nr I, poz. 27).

W uchwale składu 7 sędziów – zasada prawna z dnia 28 kwietnia 1973 r., III CZP 78/72 (OSNCP 1973, nr 12, poz. 207) – Sąd Najwyższy przyjął, że ważny jest testament własnoręczny zawarty w liście skierowanym do spadkobiercy, podpisany w sposób określający jedynie stosunek rodzinny spadkodawcy do spadkobiercy, jeżeli okoliczności nie nasuwają wątpliwości co do powagi i zamiaru dokonania rozrządzenia.

Zbadanie ważności testamentu własnoręcznego stanowi zagadnienie wstępne przede wszystkim w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku. Ciężar dowodu nieważności testamentu obciąża osobę, która się na taką nieważność powołuje.

Ze względu na to, że jest to testament własnoręczny, należy do dokumentów, których autentyczność może zostać poddana w wątpliwość. W razie powstania wątpliwości co do autentyczności testamentu holograficznego sąd powinien powołać specjalistę, który w opinii odniesie się do kwestii ważności testamentu.

Zobacz również: Spadek z testamentem

Czy rodzeństwu należał się będzie zachowek?

Zgodnie z art. 931 § 1 Kodeksu cywilnego – w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek, dziedziczą oni w częściach równych, z tym że część przypadająca żonie nie może być mniejsza niż 1/4 całości spadku). Roszczenie o zachowek przysługuje w sytuacji, jeżeli spadkodawca oświadcza swoją ostatnia wolę w testamencie i pominąłby którekolwiek ze spadkobierców ustawowych (np. dziecko). Zgodnie z art. 991 § 1 K.c. uprawnionymi do zachowku są zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy.

Zgodnie z tym przepisem, zstępnemu, który byłby powołany do spadku z ustawy, należy się połowa wartości udziału spadkowego, który przypadałby mu przy dziedziczeniu ustawowym.

Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. Jeżeli więc uprawniony do zachowku uzyskał pewną korzyść w jeden ze wskazanych sposobów, ale wartość tej korzyści jest mniejsza niż należny mu zachowek, przysługuje mu roszczenie o uzupełnienie sumy potrzebnej do pokrycia zachowku.

Zgodnie z ogólnymi regułami pozbawione dziedziczenia są osoby, które zostały uznane za niegodnych (art. 928 § 2 K.c.), a także małżonek wyłączony od dziedziczenia w trybie art. 940 oraz małżonek, w stosunku do którego orzeczono separację (art. 9351); osoby wydziedziczone przez spadkodawcę w testamencie (art. 1008); osoby, które odrzuciły spadek (art. 1020) oraz osoby, które zawarły umowę o zrzeczeniu się dziedziczenia (art. 1049 § 2). Uprawnienie do zachowku może być również poddane analizie z punktu widzenia art. 5 K.c., czyli jeżeli roszczenie o zachowek byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 lutego 2013 r. (II CSK 403/12 (LEX nr 1314389) – „sytuacja materialna osoby zobowiązanej do zapłaty zachowku oraz nienajlepsze stosunki osobiste między uprawnionymi do zachowku a spadkodawcą mogą nie być wystarczające do uznania, że zachodziły wyjątkowe okoliczności, które pozwalałyby uznać dochodzenie przez uprawnionych roszczeń z tytułu zachowku za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.” Ale nie oznacza to, że jest to niemożliwe.

Zobacz również: Co zrobić z testamentem po śmierci spadkodawcy?

Masz podobny problem prawny? Opisz nam swoją spawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.