Wspólne konta ze zmarłą matką a zachowek

Co się wlicza do długów spadkowych?

W pierwszej kolejności odpowiem na zapytanie dotyczące długów spadkowych. Należy przez to pojęcie rozumieć obowiązki wynikające z norm prawa spadkowego, ściśle związane z nabyciem spadku, ciążące na spadkobiercy. Zgodnie z art. 922 § 3 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2022 r., poz. 1360; dalej „K.c.”) – do długów spadkowych należą także koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów zwykłych i poleceń, jak również inne obowiązki przewidziane w przepisach Księgi Czwartej Spadki.

W doktrynie wyodrębnia się dwa rodzaje długów spadkowych*:

1) długi ciążące na spadkodawcy – np. długi zaciągnięte za życia spadkodawcy (umowa kredytu, umowa pożyczki), długi z zakresu prawa rzeczowego (np. obowiązki wynikające z zakresu prawa sąsiedzkiego);

2) długi nieistniejące za życia spadkodawcy, ale powstałe w związku i w chwili otwarcia spadku lub później:

• obowiązki wynikające ze stosunków prawnych, których podmiotem był spadkodawca np. obowiązek zwrotu materiału, który był własnością dającego zamówienie przy rozwiązaniu umowy o dzieło w związku ze śmiercią wykonawcy,
• koszty związane ze śmiercią spadkodawcy i postępowaniem spadkowym – wynagrodzenie wykonawcy testamentu, koszty postępowania spadkowego, koszty pogrzebu,
• roszczenia innych osób, które powstały w związku z otwarciem spadku, np. roszczenie o zachowek, obowiązek wykonania zapisów i poleceń,
• obowiązki określone w art. 938, 966 oraz 923 § 1 Kodeksu cywilnego

a) art. 938 Kodeksu cywilnego: „Dziadkowie spadkodawcy, jeżeli znajdują się w niedostatku i nie mogą otrzymać należnych im środków utrzymania od osób, na których ciąży względem nich ustawowy obowiązek alimentacyjny, mogą żądać od spadkobiercy nieobciążonego takim obowiązkiem środków utrzymania w stosunku do swoich potrzeb i do wartości jego udziału spadkowego. Spadkobierca może uczynić zadość temu roszczeniu także w ten sposób, że zapłaci dziadkom spadkodawcy sumę pieniężną odpowiadającą wartości jednej czwartej części swojego udziału spadkowego.”;

b) art. 966 Kodeksu cywilnego: „Gdy na mocy testamentu spadek przypadł spadkobiercy nieobciążonemu ustawowym obowiązkiem alimentacyjnym względem dziadków spadkodawcy, dziadkowie, jeżeli znajdują się w niedostatku i nie mogą otrzymać środków utrzymania od osób, na których ciąży ustawowy obowiązek alimentacyjny, mogą żądać od spadkobiercy środków utrzymania w stosunku do swoich potrzeb i do wartości jego udziału spadkowego. Spadkobierca może uczynić zadość temu roszczeniu także w ten sposób, że zapłaci dziadkom spadkodawcy sumę pieniężną odpowiadającą wartości jednej czwartej części swego udziału spadkowego.”;

c) art. 923 §1 Kodeksu cywilnego: „Małżonek i inne osoby bliskie spadkodawcy, które mieszkały z nim do dnia jego śmierci, są uprawnione do korzystania w ciągu trzech miesięcy od otwarcia spadku z mieszkania i urządzenia domowego w zakresie dotychczasowym. Rozrządzenie spadkodawcy wyłączające lub ograniczające to uprawnienie jest nieważne”.

Środki udostępnione spadkodawcy były pożyczką

W związku z powyższym wypłaty na pokrycie kosztów leczenia, operacji, a także zakup mieszkania dokonane przez spadkodawcę, jak rozumiem z Pana środków, mogą być zaliczone do długów spadkowych, jeżeli będzie Pan w stanie wykazać, że środki pieniężne na wyżej wskazane cele pożyczył Pan spadkodawczyni, a spadkodawczyni była obowiązana do zwrotu tych środków. Dowodem, który by to wykazywał, jest przede wszystkim umowa pożyczki. W przypadku gdy brak jest dowodów na zobowiązanie spadkodawczyni do zwrotu Panu powyższych kwot, ciężko będzie mówić o długach spadkowych w takim zakresie.

Środki zgromadzone na rachunku bankowym

Przechodząc do kwestii rachunku bankowego oraz środków tam zgromadzonych wyjaśniam, co następuje. Zgodnie z art. 49 ust. 1 pkt. 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz.U. z 2022 r., poz. 2324) banki mogą prowadzić w szczególności rachunki oszczędnościowe, rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe, w tym rachunki rodzinne oraz rachunki terminowych lokat oszczędnościowych. Rachunki te mogą być prowadzone dla osób fizycznych. Zakres swobody posiadacza rachunku w dysponowaniu środkami określa art. 50 ust 1 Prawa bankowego, zgodnie z którym posiadacz rachunku bankowego dysponuje swobodnie środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku. W umowie z bankiem mogą być zawarte postanowienia ograniczające swobodę dysponowania tymi środkami. Nadto zgodnie z art. 51a Prawa bankowego w przypadku rachunku wspólnego prowadzonego dla osób fizycznych, o ile umowa rachunku bankowego nie stanowi inaczej:

1) każdy ze współposiadaczy rachunku może dysponować samodzielnie środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku,

2) każdy ze współposiadaczy rachunku może w każdym czasie wypowiedzieć umowę ze skutkiem dla pozostałych współposiadaczy.

Środki na koncie nie były własnością spadkodawcy

Jeśli środki zgromadzone na rachunku bankowym pochodziły jedynie z Pana wynagrodzenia za pracę, czy też z dopłat, to musi Pan wykazać przed sądem, że środki te nie wchodzą do masy spadkowej, ponieważ nie stanowiły własności spadkodawcy. W tym celu należy pokazać historię rachunku bankowego, z której będzie wynikało, kto i z jakiego tytułu dokonywał wpłat. Krótko mówiąc, w zakresie środków pieniężnych, co do których jest Pan wstanie wykazać, że stanowią Pana majątek osobisty, bo np. pochodzą z wykonywanej przez Pana pracy czy też uzyskiwanych dopłat, których również był Pan adresatem, należy uznać, że środki te nie wchodzą do masy spadkowej, ponieważ ich właścicielem nie był spadkodawca. To, że takie środki znajdowały się na wspólnym koncie, nie determinuje jednocześnie prawa własności do nich innej osoby. Natomiast z uwagi na to, że został podniesiony taki argument przez powódki, to na Panu jako na pozwanym ciąży obowiązek procesowy wykazania swoich twierdzeń, czyli w tym przypadku wykazania, że środki zgromadzone na rachunku bankowym nie weszły do masy spadkowej, gdyż nie stanowiły własności spadkodawcy.

Zmiarkowanie zachowku

Wspomniał Pan również o tym, że powódki nie opiekowały się Państwa mamą. W tym celu może Pan wystąpić z roszczeniem o tzw. zmiarkowanie zachowku w oparciu o art. 5 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym: „Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.”. W oparciu o ten przepis powinien Pan wykazać, że siostry, nie sprawując opieki nad mamą, np. nie interesując się jej losami, stanem zdrowia, nie zasługują na przyznanie im zachowku po jej śmierci z uwagi na postępowanie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego za życia spadkodawczyni. Brak sprawowania opieki nad mamą przez powódki, czy też brak jej odwiedzania może Pan wykazać w postępowaniu sądowym np. poprzez zeznania świadków.

*J. Bieluk „Rozliczenia związane ze spadkiem. Powołanie do spadku, zachowek, odpowiedzialność za długi spadkowe, dział spadku.”, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2015 r., str. 168-170

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.