Wydziedziczenie spadkobiercy

Na czym polega wydziedziczenie?

Instytucja wydziedziczenia, tak jak i pozostałe reguły prawa spadkowego, są określone w Kodeksie cywilnym (K.c.). Przepisem, który to zagadnienie reguluje, jest art. 1008 K.c. Przepis ten wskazuje, że spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku, a zdarzenie to określane jest jako wydziedziczenie.

Zwróćmy zatem uwagę, że wydziedziczenie jest ściśle związane z zachowkiem. W związku z tym należy przybliżyć informacje na temat samego zachowku. Otóż zgodnie z art. 991 K.c. – zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek). Możemy zatem wskazać, że jeżeli spadkobierca ustawowy nie został powołany do dziedziczenia (np. spadkodawca pominął go w testamencie), to może domagać się zachowku. Natomiast wydziedziczenie to pozbawienie powyższego prawa spadkobierców ustawowych. Trzeba przy tym podkreślić, że wydziedziczenie jest możliwe, jeżeli spadkobierca uprawniony do zachowku:

1. wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2. dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3. uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

W rezultacie decyzja o wydziedziczeniu wynika z autonomicznej woli spadkodawcy i jest aktem jednostronnym. Jednakże pamiętajmy, że wydziedziczyć można jedynie z przyczyn wymienionych powyżej.

Następnie wskażmy, że, jak wynika z art. 1009 K.c., przyczyna wydziedziczenia powinna wynikać z treści testamentu. W rezultacie, odnosząc się do formy wydziedziczenia, należy zauważyć, że odbywa się to wyłącznie w drodze testamentu. Jeżeli spadkodawca nie określi w testamencie przyczyn wydziedziczenia, to wydziedziczenie nie wywołuje skutków prawnych. Co istotne, nawet jeżeli przyczyny wydziedziczenia wynikają z samych okoliczności faktycznych, które można łatwo udowodnić, lecz testament nie zawiera ich wskazania, to takie wydziedziczenie również jest nieskuteczne. Jak zatem widać, bardzo ważne jest określenie przyczyny wydziedziczenia w testamencie.

Warto także wskazać, że spadkodawca w testamencie powinien dokonać konkretyzacji przyczyny wydziedziczenia. Ogólne odniesienie się np. do uporczywego niedopełniania względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych nie spełnia tego kryterium. Spadkodawca powinien wskazać, na czym dokładnie takie niedopełnienie obowiązków rodzinnych polegało.

Podstawowym skutkiem wydziedziczenia jest utrata prawa do zachowku, jakie przysługiwałoby spadkobiercy na wypadek pominięcia go w testamencie. Jeżeli zatem spadkobierca jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni, nie otrzyma więc dwóch trzecich wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – nie otrzyma połowy wartości tego udziału.

Drugim skutkiem wydziedziczenia jest utrata pozycji spadkobiercy. Choć nie wynika to wprost z treści przepisów, to należy jednak przyjąć, że osoba wydziedziczona traci status spadkobiercy ustawowego.

Przebaczenie spadkobiercy

Co ciekawe, zgodnie z art. 1010 K.c. spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył. W rezultacie możliwa jest sytuacja, gdy po sporządzeniu testamentu, w którym spadkodawca wydziedziczył spadkobiercę, dojdzie do przebaczenia. W takim przypadku spadkobierca ponownie uzyskuje prawo do zachowku.

W tym miejscu warto zwrócić uwagę, że inaczej niż w przypadku wydziedziczenia, regulacje odnośnie przebaczenia nie określają formy, w jakiej należy go dokonać. To oznacza, że dla przebaczenia nie jest konieczna forma testamentu. Spadkodawca może przebaczyć w dowolnej formie. Podkreśla się również, że raz dokonanego przebaczenia nie można już odwołać. W konsekwencji przebaczenie ma charakter ostateczny.

Wydziedziczenie a zrzeczenie się dziedziczenia

Od instytucji wydziedziczenia należy odróżnić zrzeczenie się dziedziczenia. W świetle art. 1048 K.c. spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się po nim dziedziczenia. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

Porównując obie instytucje, warto zatem zwrócić uwagę, że wydziedziczenie jest aktem jednostronnym dokonywanym przez spadkodawcę. Natomiast zrzeczenie się dziedziczenia to umowa, wymagająca zgodnego oświadczenia, zawarta pomiędzy spadkobiercą a spadkodawcą.

Dalsze regulacje Kodeksu cywilnego wskazują, że zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych zrzekającego się, chyba że umówiono się inaczej. Zrzekający się oraz jego zstępni, których obejmuje zrzeczenie się dziedziczenia, zostają wyłączeni od dziedziczenia, tak jakby nie dożyli otwarcia spadku.

Zrzeczenie się dziedziczenia może zostać uchylone. W myśl postanowień art. 1050 K.c. odbywa się to na skutek umowy zawartej pomiędzy tym, kto zrzekł się dziedziczenia, a tym, po kim się dziedziczenia zrzeczono. Umowa powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

W rezultacie w obu przypadkach konieczne jest zachowanie formy aktu notarialnego.

Podsumowując, należy wskazać, że instytucja wydziedziczenia charakteryzuje się określonymi cechami oraz warunkami, które muszą być spełnione, aby wydziedziczenie było skuteczne. Ponadto istnieje wiele instytucji pobocznych, jak przykładowo przebaczenie spadkobiercy. Przed podjęciem decyzji o wydziedziczeniu warto zwrócić się o pomoc do profesjonalnego doradcy, który pomoże podjąć odpowiednie kroki w tym zakresie.

Masz podobny problem prawny? Opisz nam swoją spawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.