Zrzeczenie się spadku z warunkiem

Przyjęcie lub odrzucenie spadku z testamentu

W opisanym przez Panią stanie faktycznym trzeba rozróżnić dwie sytuacje:

1. Tylko Pani wskazana jest w testamencie jako spadkobierca (siostry nie ma w testamencie).

W takiej sytuacji powinna Pani przyjąć spadek, gdyż odrzucenie spadku spowoduje, że jest Pani traktowana tak, jakby nie dożyła Pani otwarcia spadku. Wówczas do dziedziczenia wchodzą Pani spadkobiercy np. w pierwszej kolejności mąż/dzieci, inna kategoria osób bliskich w przypadku gdy nie ma spadkobierców wskazanych jako dochodzący do dziedziczenia w pierwszej kolejności.

Prawa właściciela do nieruchomości – brak warunków

Po przyjęciu spadku w drodze darowizny może Pani przenieść własność nieruchomości na siostrę. Wówczas właścicielem nieruchomości zostanie siostra. Jako właściciel siostra może podejmować wszystkie decyzje dotyczące nieruchomości, tj. może ją sprzedać. Niestety, biorąc pod uwagę regulacje prawne, nie będzie Pani miała wpływu na taką sprzedaż. Również nie może Pani np. uczynić darowizny pod warunkiem, tj. ze wskazaniem, że w przypadku sprzedaży chciałaby Pani uzyskać jakąś kwotę. Zgodnie bowiem z art. 157 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu.

Jeśli Pani przeniosła własność nieruchomości, a to nastąpiło w drodze darowizny, to nie ma Pani prawnych mechanizmów żądania „należnej części” z nieruchomości przy jej sprzedaży. Nie jest Pani bowiem już właścicielką nieruchomości.

Uzupełnienie majątku spadkowego, po osobie, która zrzekła się spadku

Natomiast dokonanie darowizny na rzecz siostry w przypadku, gdy ma Pani dzieci/męża (czyli swoich spadkobierców dziedziczących na mocy ustawy w pierwszej kolejności), spowoduje, że uszczupliła Pani swój majątek spadkowy, ponieważ przeniosła Pani własność nieruchomości na siostrę, a nie np. na swoje dziecko czy małżonka. Wówczas osoby te będą mogły wystąpić do siostry z roszczeniem o uzupełnienie majątku spadkowego po Pani (roszczenie pieniężne).

Dział spadku i podział majątku wspólnego

2. Zarówno Pani, jak i siostra jesteście wskazane w testamencie

Wówczas zasadne byłoby przeprowadzenie działu spadku i podziału majątku wspólnego po zmarłych rodzicach. Takie postępowanie można w przypadku dysponowania dokumentami dotyczącymi stwierdzenia nabycia spadku, aktu własności nieruchomości dokonać podziału majątku wspólnego i przeprowadzenie działu spadku. Natomiast wysokość taksy notarialnej w tym zakresie będzie zależała już od wartości spadku. Zgodnie bowiem z § 2 ust. 3 pkt. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej (Dz. U. z 2020 r., poz. 1473) podstawą określenia maksymalnej stawki jest przy działach ogólna wartość majątku podlegającego działowi. Nadto § 3 rozporządzenia stanowi, że „maksymalna stawka wynosi od wartości:

1) do 3000 zł - 100 zł;

2) powyżej 3000 zł do 10.000 zł - 100 zł + 3% od nadwyżki powyżej 3000 zł;

3) powyżej 10.000 zł do 30.000 zł - 310 zł + 2% od nadwyżki powyżej 10.000 zł;

4) powyżej 30.000 zł do 60.000 zł - 710 zł + 1% od nadwyżki powyżej 30.000 zł;

5) powyżej 60.000 zł do 1.000.000 zł - 1010 zł + 0,4% od nadwyżki powyżej 60.000 zł;

6) powyżej 1.000.000 zł do 2.000.000 zł - 4770 zł + 0,2% od nadwyżki powyżej 1.000.000 zł;

7) powyżej 2.000.000 zł - 6770 zł + 0,25% od nadwyżki powyżej 2.000.000 zł, nie więcej jednak niż 10.000 zł, a w przypadku czynności dokonywanych pomiędzy osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn nie więcej niż 7500 zł”.

Zamiast u notariusza, można przeprowadzić postępowanie o dział spadku również przed sądem. Postępowanie o dział spadku zostało uregulowane od art. 680 do art. 689 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego, zwanej dalej w skrócie K.p.c. Zgodnie z art. 1035 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny – w skrócie K.c.,  jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, do wspólności majątku spadkowego oraz do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych z zachowaniem przepisów niniejszego tytułu tj. przepisów dotyczących Wspólność majątku spadkowego i dział spadku. Zgodnie z art. 195 K.c. własność tej samej rzeczy może przysługiwać niepodzielnie kilku osobom (współwłasność). Natomiast zgodnie z art. 196 § 1 K.c. współwłasność jest albo współwłasnością w częściach ułamkowych, albo współwłasnością łączną.

Domniemywa się, że udziały współwłaścicieli są równe. Natomiast do rozporządzenia rzeczą wspólną oraz do innych czynności, które przekraczają zakres zwykłego zarządu (np. sprzedaż nieruchomości), potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli. W braku takiej zgody współwłaściciele, których udziały wynoszą co najmniej połowę, mogą żądać rozstrzygnięcia przez sąd, który orzekanie mając na względzie cel zamierzonej czynności oraz interesy wszystkich współwłaścicieli (art. 199 K.c.).

Ważny w kontekście Pana przykładu jest art. 1036 K.c., zgodnie z którym spadkobierca może za zgodą pozostałych spadkobierców rozporządzić udziałem w przedmiocie należącym do spadku. W braku zgody któregokolwiek z pozostałych spadkobierców rozporządzenie jest bezskuteczne o tyle, o ile naruszałoby uprawnienia przysługujące temu spadkobiercy na podstawie przepisów o dziale spadku.

W postępowaniu działowym określa się, co wchodzi w skład spadku, wyszczególnia się przedmioty tego spadku określa się ich wartości oraz można znieść współwłasność tych rzeczy/nieruchomości poprzez sprzedaż i podział sumy uzyskanej ze sprzedaży zgodnie z udziałami lub też przyznanie danej rzeczy/nieruchomości jednemu ze spadkobierców na wyłączną własność z obowiązkiem spłaty pozostałych spadkobierców. Przeprowadzenie działu spadku umożliwi rozporządzenie przedmiotami należącymi do spadku.

Jeżeli chodzi o dział spadku to może on nastąpić albo na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami, albo na mocy orzeczenia sądu na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców (art. 1037 § 1). Nadto jeżeli do spadku należy nieruchomość, to umowa o dział powinna być zawarta w formie aktu notarialnego lub też dział powinien być przeprowadzony przed sądem powszechnym.

Procedura podziału majątku spadkowego

Jeżeli przedmiotem majątku spadkowego jest majątek wspólny (wspólność majątkowa małżeńska), to aby przeprowadzić dział spadku, należy również dokonać podziału majątku wspólnego. W tym celu we wniosku o przeprowadzenie działu spadku należy wskazać:

1. informacje, że rodzice posiadali wspólny majątek (łączyła ich wspólność majątkowa małżeńska);
2. informacje, czy udziały rodziców w majątku wspólnym są równe, czy też nierówne, a jeśli nierówne to dlaczego i w jakim stosunku;
3. wymienić poszczególne przedmioty, które stanowiły majątek spadkowy oraz określić ich wartość;  (art. 680 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. K.p.c.);
4. żądanie przeprowadzenia podziału majątku wspólnego zmarłych małżonków;
5. żądanie przeprowadzenie działu spadku oraz wskazać, w jaki sposób ten dział ma wyglądać.

W związku z tym, że w skład spadku wchodzi nieruchomość, to wraz z wnioskiem należy przedstawić dowody stwierdzające, że nieruchomość stanowiła własność spadkodawcy (art. 680 § 2 K.p.c.). Takimi dowodami mogą być: akt notarialny nabycia nieruchomości czy też odpis z księgi wieczystej nieruchomości.

Koszty postępowania

Z uwagi na koszty, jakie wiążą się ze złożeniem sprawy do sądu, warto jest porozumieć się co do przeprowadzonego działu spadku, co będzie miało wpływ na wysokość opłat stałych, których wniesienie warunkuje rozpoznanie sprawy przez sąd. Koszty postępowania będą przedstawiały się następująco:

• 1000 zł od wniosku o podział majątku wspólnego po ustaniu małżeńskiej wspólności majątkowej, a w przypadku gdy wniosek zawiera zgodny projekt podziału majątku, to wówczas pobiera się opłatę stałą w kwocie 300 zł (art. 38 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych);
• 500 zł od wniosku o dział spadku, a jeżeli zawiera zgodny projekt tego działu, to wówczas pobiera się opłatę w wysokości 300 zł (art. 51 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych); natomiast w sytuacji gdy wniosek o dział spadku połączony jest ze zniesieniem współwłasności, to opłata wynosi 1000 zł, a w przypadku zgodnego projektu takiego działu 600 zł (art. 51 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych).

W opisanej przez Panią sytuacji zasadne jest dokonanie działu spadku poprzez przyznanie własności nieruchomości na rzecz Pani siostry bez spłat i dopłat. Projekt podziału majątku i działu spadku może zrobić zarówno notariusz, jak i sprawa może być rozstrzygnięta przez sąd w drodze ugody sądowej (porozumienie załączone do wniosku stanowi ugodę, którą następnie zatwierdza sąd). U notariusza można to zrobić w ciągu 1 dnia, ale koszty są wyższe. Natomiast przed sądem koszty są niższe, ale jest dłuższy czas oczekiwania na załatwienie całej sprawy.

Również i w tej sytuacji to siostra staje się właścicielką nieruchomości, zatem tylko ona może nią rozporządzać, a Pani nie ma już żadnych należnych dla siebie części tej nieruchomości.

Porozumienie dotyczące warunku

Można oczywiście zastanowić się, czy nie mogłybyście Panie sporządzić między sobą porozumienia, w którym wskażecie, że w przypadku sprzedaży nieruchomości siostra jest obowiązana przekazać Pani kwotę x. Jeżeli siostra będzie honorowała takie porozumienie, to sprawa jest załatwiona, gdyż po sprzedaży przekaże Pani środki. Natomiast w sytuacji, gdy się rozmyśli po podpisaniu takiego porozumienia, to może być problem z wyegzekwowaniem tego porozumienia na drodze sądowej z uwagi na to, że sąd może uznać, że darowizna lub też dział spadku bez spłat i dopłat były zawarte dla pozoru (bo z zapisu porozumienia wynika, że jednak chciała Pani zapłaty). Czynność prawna dokonana dla pozoru jest nieważna. Zgodnie bowiem z art. 83 § 1 Kodeksu cywilnego nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności.

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.