Przedawnienie zachowku od darowizny

Roszczenie z tytułu zachowku

Przepisy o zachowku znajdują się w art. 991 i następnych ustawy Kodeks cywilny (w skrócie K.c.). Prawo do zachowku ustanawia art. 991 K.c., zgodnie z którym:

„§ 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek).

§ 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia”.

Z cytowanego powyżej przepisu wynikają następujące zasady:

1. roszczenie z tytułu zachowku jest zawsze roszczeniem o zapłatę określonej sumy pieniężnej (równowartość w pieniądzu 2/3 – gdy uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy albo małoletni lub 1/2 udziału spadkowego – w pozostałych wypadkach - przysługującego spadkobiercy ustawowemu, który nie został powołany do dziedziczenia z mocy testamentu),
2. roszczenie z tytułu zachowku przysługuje wtedy, gdy dany spadkobierca należy do kręgu spadkobierców ustawowych, a przy dziedziczeniu testamentowym nie został powołany do spadku i nie otrzymał od spadkodawcy darowizny lub/i zapisu w testamencie.

Zobacz również: Darowizna po 10 latach a zachowek

W jakim terminie można wystąpić o zachowek?

Należy pamiętać, że o zachowek można wystąpić tylko w ściśle określonym okresie czasu.

Należy wobec tego zauważyć, że roszczenie o zachowek ma charakter majątkowy, wobec czego podlega przedawnieniu według zasad ogólnych, unormowanych w art. 117 i nast. K.c.

Z kolei zgodnie z art. 1007 § 1 K.c. „roszczenie uprawnionego z tytułu zachowku przedawnia się z upływem 5 lat od dnia ogłoszenia testamentu”.

Natomiast stosownie do § 2 cytowanego artykułu „roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanej od spadkodawcy darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku”.

W dniu 23 października 2011 r. wprowadzone zostały zmiany w Kodeksie cywilnym, które zmieniły w sposób istotny dotychczasowe przepisy odnoszące się do przedawnienia roszczenia o zachowek. Do 23 października 2011 roku obowiązywał trzyletni termin przedawnienia roszczenia o zachowek, a nie pięcioletn,i a więc takie roszczenia szybciej ulegały przedawnieniu.

Od dnia wejścia w życie zmian do art. 1007 K.c. roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu lub pięciu lat od dnia otwarcia spadku (czyli zasadniczo śmierci spadkodawcy).

Nowy pięcioletni termin przedawniania roszczenia o zachowek ma zastosowanie również do roszczeń o zachowek powstałych przed dniem wejścia zmian do K.c., a więc przed dniem 23 października 2011 r., a które w tym dniu nie były jeszcze przedawnione.

Odnosząc powyższe rozważania do przedstawionej przez Panią sytuacji faktycznej, stwierdzić należy, iż Pani mama jako obdarowana może zobowiązana do zapłaty zachowku na rzecz jej rodzeństwa.

Należy mieć bowiem na uwadze, że nie dolicza się do spadku drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych (np. prezentów urodzinowych) oraz darowizn uczynionych przed więcej niż dziecięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, na rzecz innych osób niż spadkobiercy i uprawnieni do zachowku.

Oznacza to, że rodzeństwo Pani mamy będzie miało 5 lat na wystąpienie do niej o zachowek od chwili śmierci babci. Jeżeli uchybią temu terminowi, zachowek nie będzie im się należał.

Należy mieć na uwadze, że roszczenie o zachowek po śmierci Pani dziadka przedawniło się. Natomiast po śmierci babci Pani wujek będzie mógł domagać się od Pani mamy zachowku od wartości 1/2 darowanej nieruchomości.

Zobacz również: Wznowienie postępowania o stwierdzenie nabycia spadku

Określenie wartości schedy a zachowek

Bardzo istotne przy ustalaniu zachowku jest określenie wartości schedy, od której zachowek będzie wyliczony. Od tego zależy, jaki komu przysługuje zachowek, kto i ile ma komu dopłacić. Na wartość schedy składa się nie tylko to, co spadkodawca pozostawił w chwili śmierci; uwzględnia się, co do zasady, także wartość darowizn, i to nawet poczynionych na rzecz osób obcych. Co istotne, zawsze do wartości spadku dolicza się wszystkie darowizny uczynione na rzecz spadkobierców i osób uprawnionych do zachowku, bez względu na to, kiedy ich dokonano.

Od tak ustalonej, niejako hipotetycznej, wartości spadku – uwzględniającej darowizny, w tym zarówno poczynione na rzecz spadkobierców (także na rzecz tego, kto domaga się zachowku), jak i na rzecz osób obcych, które pomniejszyły to, co hipotetycznie pozostałoby po zmarłym – wylicza się wartość tego, co by przypadało dochodzącemu zachowku, potem mnoży przez 1/2 albo przez 2/3 (art. 991 § 1 K.c.).

Jeżeli w skład spadku po Pani babci nie będzie wchodził żaden przedmiot majątkowy oprócz darowanej Pani mamie części nieruchomości – Pani babcia nie pozostawi w chwili śmierci żadnego majątku, podstawą obliczenia zachowku należnego rodzeństwu Pani mamy będzie wartość 1/2 darowizny poczynionej na jej rzecz.

Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania i według cen z chwili ustalania zachowku.

Zgodnie z powyższym w celu ustalenia wartości należnego zachowku należy przyjąć stan nieruchomości, w jakim znajdowała się w chwili darowizny i do tego stanu zastosować ceny aktualne na chwilę śmierci spadkodawcy (czyli ile będzie kosztować nieruchomość w chwili śmierci spadkodawcy w stanie, w jakim znajdowała się w chwili dokonania darowizny).

Zachowek obliczamy w następujący sposób:

Wartość spadku ustalona dla potrzeb obliczenia zachowku (wartość spadku + wartość darowizn) x (razy) udział danego spadkodawcy wynikający z dziedziczenia ustawowego x (razy) ułamek należnego zachowku (1/2 lub 2/3) - (minus) darowizny dla uprawnionego do zachowku = wartość zachowku.

Reasumując, jeżeli po śmierci Pani babci podstawą obliczenia zachowku będzie tylko wartość poczynionej darowizny dla Pani mamy (czyli jeżeli nie będzie po zmarłej żadnego innego majątku), wówczas rodzeństwo Pani mamy może domagać się połowy tego, co przypadałoby im, gdyby nie została spisana darowizna na rzecz Pani mamy.

Zobacz również: Ile wynosi zachowek przykłady?

Masz podobny problem prawny? Opisz nam swoją spawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.