• Autor: Iryna Kowalczuk
Niedawno zmarł brat mojego męża, który był osobą samotną (kawaler). Drogą pantoflową dowiedzieliśmy się, że zmarły zostawił testament spisany u notariusza. W testamencie zapisał wszystko (gospodarstwo rolne) siostrzeńcowi. Spadkobierców ustawowych jest trzech: mój mąż (brat zmarłego) i jeszcze jeden brat oraz siostra (matka spadkobiercy wskazanego w testamencie). W jaki sposób spadkobiercy ustawowi oficjalnie dowiadują się o testamencie i jego treści? Jaka jest procedura wystąpienia z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku (kto powinien to uczynić)? Do tej pory o testamencie nikt oficjalnie męża ani drugiego brata nie poinformował. I jeszcze jedno pytanie: kto otrzymuje kopię testamentu, czy osoba wymieniona w testamencie też dysponuje kopią testamentu, czy tylko testator? Proszę o opisanie procedurę otwarcia i ogłoszenia testamentu, jak to wygląda w praktyce.
W pierwszej kolejności po zmarłym należy przeprowadzić procedurę dotyczącą otwarcia i ogłoszenia testamentu.
Ustawodawca uregulował w przepisach art. 646-654 Kodeksu postępowania cywilnego (K.p.c.) – ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) sposób, w jaki zainteresowane osoby oraz organy mają oficjalnie dowiadywać się o powołaniu do spadku, o zapisach, poleceniach itp. Ujawnienie testamentu następuje w drodze tzw. ogłoszenia testamentu przeprowadzanego przez sąd.
Sąd otwiera i ogłasza przedłożony mu testament, nawet jeżeli nie wpłynie w tym zakresie osobny wniosek zainteresowanego. Otwarcie i ogłoszenie testamentu nie podlega opłacie sądowej.
Testament już wcześniej winien znaleźć się w sądzie w związku z dyspozycją przepisu art. 646 K.p.c., zgodnie z którą „każda osoba, u której znajduje się testament, obowiązana jest złożyć go w sądzie spadku [czyli sądzie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy], gdy dowie się o śmierci spadkodawcy”. W przypadku testamentów notarialnych, zdeponowanych u notariusza, z wykonaniem przedmiotowego obowiązku nie będzie zapewne większego problemu. W pozostałych przypadkach, jeśli testament, o którym wiadomo, że został spisany, do sądu jednak nie wpływa, ten, kto bezzasadnie uchyla się od wykonania obowiązku jego przedłożenia, ponosi odpowiedzialność za wynikłą stąd szkodę. Ponadto sąd spadku może nałożyć na uchylającego się grzywnę.
Specyficznym rozwiązaniem prawnym jest przepis art. 649 § 2 K.p.c., stosownie do którego „o terminie otwarcia i ogłoszenia nie zawiadamia się osób zainteresowanych, jednakże mogą one być obecne przy tej czynności”.
Zobacz również: Otwarcie testamentu po 20 latach
Otwarcie i ogłoszenie testamentu odbywa się zatem, jak wynika z przytoczonego wyżej unormowania, na posiedzeniu jawnym, o którego terminie nie zawiadamia się osób zainteresowanych, przy czym osoby takie mogą być jednak obecne przy tej czynności, jeśli powezmą (z dowolnego źródła) wiadomość o posiedzeniu. Uprawnienie do uczestnictwa w posiedzeniu oznacza w szczególności, że jeżeli zainteresowani zażądają – w chwili złożenia testamentu – stosownego zawiadomienia o terminie i miejscu posiedzenia, to sąd zobowiązany jest to żądanie spełnić.
Równocześnie jednak, aby spełnić wymóg jawności treści testamentu, sąd o dokonanym otwarciu i ogłoszeniu (a nadto o innych istotnych dla zainteresowanych faktach, w szczególności o treści konkretnego rozrządzenia testamentowego) w miarę możności zawiadamia osoby, których rozrządzenia testamentu dotyczą, oraz wykonawcę testamentu i kuratora spadku, jeżeli zostali ustanowieni.
W protokole otwarcia i ogłoszenia testamentu sąd opisuje jego stan zewnętrzny oraz wymienia się jego datę, datę złożenia i osobę, która testament złożyła.
Testament wraz z protokołem otwarcia i ogłoszenia przechowuje się w sądzie spadku. Oryginału testamentu nie wydaje się osobom zainteresowanym – a tym bardziej niezainteresowanym – ani w toku postępowania spadkowego, ani po jego zakończeniu (§ 142 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2007 r. – Regulamin urzędowania sądów powszechnych). Zawsze jednak można wnosić o wydanie jego kserokopii (uwierzytelnionej lub zwykłej) z akt sprawy.
Reasumując, sąd nie jest zobowiązany zawiadamiać wszystkich spadkobierców o terminie otwarcia i ogłoszenia testamentu.
Zobacz również: Wezwanie spadkobierców przez ogłoszenie
Gdy już testament będzie otwarty, będzie można wystąpić do sądu o stwierdzenie nabycia spadku. Z takim wnioskiem może wystąpić każda osoba tym zainteresowana. Ustawodawca nie określa terminów, w których należy przeprowadzić postępowanie spadkowe.
Co się tyczy zawiadomienia spadkobierców ustawowych, to przy stwierdzeniu nabycia spadku każda osoba wchodząca do kręgu spadkobierców ustawowych po zmarłym powinna być poinformowana. Czyli przy otwarciu i ogłoszeniu testamentu sąd nie ma obowiązku zawiadamiać Pani męża, natomiast o postępowaniu w sprawie stwierdzeniu nabycia spadku sąd już ma taki obowiązek. Co się tyczy kopii testamentu, to ma ją jedynie testator. Ale nie jest wykluczone, że testator może dać testament spadkobiercy testamentowemu, żeby po śmierci spadkodawcy ułatwić procedurę otwarcia testamentu.
Zobacz również: Czy można nie ujawniać testamentu?
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Iryna Kowalczuk
Magister prawa, absolwentka Lwowskiego Państwowego Uniwersytetu Spraw Wewnętrznych Ukrainy, uzyskany tytuł: magister prawa ukraińskiego; ukończyła także Studium Podyplomowe prawa UE na Uniwersytecie Warszawskim. Doświadczenie nabyła w trakcie pracy w kancelariach adwokackich. Ze względu na biegłość w analizie różnorodnych zagadnień prawnych w serwisie ePorady24 pełniła funkcję administratora. Udzielała porad z zakresu prawa spadkowego i rodzinnego oraz w sprawach związanych z prawem ukraińskim. Biegle posługuje się zarówno językiem ukraińskim, rosyjskim, jak i polskim.
• Autor: Katarzyna Siwiec
Zmarła ciotka, która na podstawie testamentu powołała do spadku moją żonę. Ciotka nie była zamężna i nie miała dzieci. Co należy zrobić, aby sąd stwierdził nabycie spadku? Czy na podstawie testamentu jest to możliwe? Czy notariusz na podstawie testamentu może stwierdzić nabycie spadku?
Odpowiadając na Pana pytanie informuję, że tak, jest możliwe stwierdzenie nabycia spadku na podstawie testamentu.
W prawie polskim przewidziano bowiem dwa rodzaje dziedziczenia: ustawowe, gdy spadkodawca nie pozostawił testamentu lub ten jest nieważny i testamentowe w sytuacji gdy taki testament właśnie istnieje.
Rozumiem, że chodzi albo o testament notarialny, albo napisany odręcznie – ten, aby był ważny musi być napisany pismem ręcznym w całości i podpisany przez ciocię, jeszcze winien mieć wpisaną datę, choć jeśli daty tej nie ma, nie stanowi to aż takiego problemu, jeśli tylko nie ma np. kilku testamentów i nie wiadomo, który jest pierwszy, a który ostatni.
Są też dwa różne sposoby na przeprowadzenie postępowania: albo wniosek do sądu o otwarcie i ogłoszenie testamentu oraz stwierdzenie dziedziczenia na podstawie tegoż testamentu, albo właśnie poświadczenie dziedziczenia przez notariusza, które jest o wiele szybsze i wygodniejsze.
Notariusz może sporządzić poświadczenie, gdy wszyscy spadkobiercy złożą osobiście przed notariuszem jednobrzmiące oświadczenia o rodzinie spadkodawcy bądź pozostawionych przez niego testamentach. Dlatego też będą Państwo musieli po prostu okazać notariuszowi testament.
Notariusz nie może tylko stwierdzić nabycia spadku na podstawie testamentu szczególnego, a więc np. wojskowego, ustnego lub sporządzonego na statku powietrznym lub morskim i jeśli spadkodawca był albo cudzoziemcem, albo nie miał żadnego obywatelstwa, albo w skład spadku wchodzą nieruchomości, które są położone za granicą.
Jeśli żaden z tych warunków nie ma miejsca to notariusz sporządzi poświadczenie dziedziczenia.
Proszę zatem spokojnie wybrać notariusza i umówić się z nim na dokonanie czynności notarialnej.
Zobacz również: Ile czasu na postępowanie spadkowe?
Zapytaj prawnika