Zapis windykacyjny w testamencie a zachowek

Nierówna podział majątku między dzieci

Jeżeli Pani mąż nie obdaruje sprawiedliwie swoich dzieci, czyli na przykład pominie jedną z córek przy darowiźnie albo sporządzi testament i nie powoła ich obu do dziedziczenia, to wówczas pominiętej córce będzie przysługiwał zachowek od siostry, która została obdarowana lub powołana do dziedziczenia. Wynika to z art. 991 Kodeksu cywilnego (K.c.), w którym między innymi ustawodawca określił krąg osób najbliższych uprawnionych do zachowku.

Należy pamiętać, że zachowek jest zawsze wartością wyrażoną w pieniądzu, a więc zachowkiem nie może być część mieszkania, tylko wartość tej ułamkowej części mieszkania. Generalnie wysokość zachowku należnego uprawnionemu odpowiada połowie wartości udziału, który przypadałby mu przy dziedziczeniu ustawowym. Pani podaje, że córki są dorosłe, a więc jeśli jedna z nich zostanie przez ojca pominięta, to będzie mogła się ubiegać o zachowek w wysokości 1/2 udziału spadkowego jej przysługującego jako spadkobierczyni ustawowej swojego ojca. Gdyby w chwili otwarcia spadku po ojcu pominięta córka była trwale niezdolna do pracy, to wartość zachowku byłaby wyższa, czyli 2/3. Obejmuje to sytuacje, gdy spadkobierca przy dziedziczeniu testamentowym nie został powołany do spadku lub nie otrzymał od spadkodawcy darowizny albo zapisu w testamencie.

Zachowek jest ograniczony w czasie

Trzeba mieć na uwadze, że roszczenie o zachowek jest ograniczone czasowo. Przedawnia się ono po upływie 5 lat od dnia ogłoszenia testamentu (art. 1007 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego) albo od dnia otwarcia spadku, którym jest dzień śmierci spadkodawcy, jeżeli zmarły testamentu nie pozostawił.

Odnosząc to do opisanej sytuacji: jeżeli Pani mąż zapisze swój udział w nieruchomości jedynie jednej z córek w testamencie, a druga córka nie otrzyma od ojca nic w spadku ani w darowiźnie o wartości pokrywającej należy jej zachowek, to będzie mogła żądać spłaty od siostry, która od ojca spadek otrzymała.

Przedstawię trzy sposoby na to, jak można przekazać udział w nieruchomości jednej z córek tak, aby drugiej nie trzeba było spłacać.

Umowa dożywocia

Pierwszy sposób to umowa dożywocia uregulowana w art. 908 § 1 K.c. Jest to sposób najlepszy, aby uchronić się przez zapłatą zachowku. Jednak należy się liczyć z konsekwencją takiego kroku. Mianowicie własność udziału Pani męża w nieruchomości przeszłaby od razu, z chwilą podpisania umowy, na córkę, a nie dopiero po jego śmierci, jak miałoby to miejsce w sytuacji zapisu w testamencie. Tak więc Pani mąż przestałby być właścicielem mieszkania w dotychczasowym udziale.

W zamian za przeniesienie własności części nieruchomości córka zobowiązana byłaby zapewnić ojcu dożywotnie utrzymanie. Powinna ona – zgodnie z art. 908 § 1 K.c. – „w braku odmiennej umowy, przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym”.

Jednak z przepisów K.c. wynika, że strony umowy dożywocia mogą swobodnie kształtować treść obowiązków nakładanych na nabywcę nieruchomości w związku z umową dożywocia. Czyli ojciec i córka mogą sami w umowie dożywocia określić, co należy rozumieć pod pojęciem dożywotniego utrzymania. Dopiero w braku postanowień umownych wchodzą obowiązki określone we wspomnianym art. 908 K.c.

Umowy dożywocia nie traktuje się jak bezpłatne przysporzenie i właśnie dlatego po zawarciu takiej umowy między ojcem i córką ta druga córka nie będzie mogła żądać zachowku od wartości nieruchomości (jej części) zbytej tą umową.

Wydziedziczenie dziecka

Drugie rozwiązanie to wydziedziczenie córki z pierwszego małżeństwa (art. 1008 K.c.), tzn. pozbawienie jej prawa do zachowku. Można wydziedziczyć jedynie w testamencie, ale tylko z powodów, które określił ustawodawca. A więc jeżeli uprawnieni: 1. wbrew woli spadkodawcy postępują uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego; 2. dopuścili się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności, albo rażącej obrazy czci; 3. uporczywie nie dopełniają względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych”. Powód, na który powoła się spadkodawca, wydziedziczając swoje dziecko, musi być rzeczywisty, gdyż wydziedziczenie może być podważane przed sądem.

Nie jest to wyjście doskonałe, jeżeli bowiem wydziedziczona córka będzie miała swoje dzieci i dalszych zstępnych w chwili śmierci ojca, to jeżeli wydziedziczenie zawarte w testamencie będzie skuteczne, to o zachowek będą mogły wystąpić dzieci wydziedziczonej córki (art. 1011 K.c.).

Dobrowolne zrzeczenie się dziedziczenia

Trzecie rozwiązanie – zrzeczenie się przez córkę z pierwszego małżeństwa dziedziczenia po śmierci jej ojca. To rozwiązanie byłoby wystarczające, ale pod jednym warunkiem – córka i jej ojciec muszą oboje wyrazić na to zgodę i zawrzeć w tym celu umowę w formie aktu notarialnego o zrzeczeniu się spadku (1048 K.c.). Jak czytamy w art. 1049 § 1 K.c.: „zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych zrzekającego się, chyba że umówiono się inaczej”. Po podpisaniu takiej umowy córka z pierwszego małżeństwa i jej dzieci byłyby traktowane jakby nie dożyły otwarcia spadku – w ten sposób zostałyby wyłączone od dziedziczenia.

Wspomniała Pani jeszcze o zapisie windykacyjnym. Muszę więc zaznaczyć, że nie jest to dobre rozwiązanie, jeżeli rzeczywiście Pani mąż nie chce, aby jedna córka płaciła drugiej córce zachowek. Przekazanie udziałów w mieszkaniu darowizną, testamentem lub zapisem windykacyjnym w testamencie nie zwalnia spadkobiercy z zapłaty zachowku – córce z pierwszego małżeństwa będzie należał się zachowek, jeżeli nic nie dostanie od swojego ojca w spadku lub w darowiźnie.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.