Otwarcie testamentu i ustalenie zachowku
• Autor: Anna Sufin
Po 14 latach od śmierci ojca ma zostać otwarty jego testament. Według testamentu ojciec zapisał „całość spadku” małżonce. Ojciec miał 2 dzieci z pierwszego małżeństwa oraz 1 z drugiego. Zasadniczą częścią spadku jest mieszkanie nabyte w trakcie trwania drugiego małżeństwa. Chcemy uregulować sprawy spadkowe, otworzyć notarialnie testament. Bardzo proszę o określenie, jak prawidłowo wyliczyć wartość należnego dzieciom zachowku w wypadku, gdy będą się o niego ubiegać po uznaniu testamentu? Dodam tylko, że wszystkie dzieci są pełnoletnie i zdolne do samodzielnego utrzymania.
Podaje Pani, że otwarto testament Pani ojca – całość została zapisana małżonce. Ojciec miał łącznie 3 dzieci. Pozostawił w spadku mieszkanie. Zapytuje Pani, jak wyliczyć wysokość należnego dzieciom zachowku.
Kto może żądać ustalenia zachowków?
Zachowku mogą żądać zstępni, małżonek i rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, o ile nie otrzymali należnego im zachowku w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny bądź w postaci powołania do spadku bądź w postaci zapisu. Wysokość zachowku stanowi połowa wartości udziału spadkowego, który przypadałby w dziedziczeniu ustawowym, a w przypadku osób trwale niezdolnych do pracy albo małoletnich – dwie trzecie wartości tego udziału (art. 991 Kodeksu cywilnego, dalej: K.c.).
Uprawnionymi do zachowku są nie tylko osoby z kręgu spadkobierców ustawowych niepowołane do spadku z uwagi np. na treść testamentu, ale także te osoby, które zostały powołane do spadku, jeżeli nie uzyskały one w wyniku tego powołania należnego im zachowku w całości; przysługuje im roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do jego uzupełnienia (tak: wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 13 lutego 2004 r. ., sygn. akt II CK 444/2002). W Pani wypadku jednakże ten wypadek nie zachodzi.
Zobacz również: Otwarcie testamentu a nabycie spadku
Ominięcie w testamencie a żądanie zachowku
Dzieci ojca nie uzyskały w wyniku powołania do spadku należnej im wysokości zachowku, bowiem nie zostały w ogóle powołane do spadku z uwagi na treść testamentu. Wobec tego będzie się im należał zachowek w wysokości połowy wartości udziału spadkowego, jaki uzyskałyby w wyniku dziedziczenia (jeśli byliby trwale niezdolni do pracy – w wysokości 3/4, ale ten przypadek także u Pani nie zachodzi). Wartość udziału spadkowego, którą nabyli w drodze spadkobrania wynosi po 1/4 spadku (do spadku jest bowiem powołana trójka dzieci i małżonek, art. 931 § 1 K.c.) . Połowa z 1/4 spadku to 1/8 spadku, zatem wysokość przynależnego każdemu zachowku wynosi 1/8 wartości spadku (a jeżeli byliby niezdolni do pracy – 3/16). Jeśli któreś z dzieci otrzymałoby już darowiznę, zaliczałaby się ona na poczet zachowku, stąd otrzymana kwota mogłaby zostać od niego odjęta. Pani nie sygnalizuje, że taki problem zachodzi, tj. że dzieci otrzymały od ojca darowiznę.
Wartość spadku oblicza się na stan z chwili śmierci spadkobiercy ceny z chwili ustalenia zachowku. Oczywiście gdyby w skład spadku wchodziły długi, należy je odliczyć od aktywów spadku.
Zobacz również: Co zrobić z testamentem po śmierci?
Wysokość zachowku dla dzieci z pierwszego małżeństwa
W Pani wypadku zatem każde z dzieci będzie mogło domagać się kwoty z zachowku w wysokości 1/8 wartości mieszkania (oczywiście przy założeniu, że mieszkanie było wyłączną własnością ojca, nie wchodziło w skład małżeńskiej wspólnoty majątkowej). Jeżeli mieszkanie zostało nabyte w trakcie trwania drugiego małżeństwa, w którym obowiązywała wspólnota małżeńska, i zakupiono je ze środków wspólnych małżonków, to w takim przypadku 1/8 liczona będzie z 1/2 wartości mieszkania (żona jest właścicielką mieszkania w 1/2 – w momencie śmierci współmałżonka współwłasność łączna majątkowej wspólności małżeńskiej zamienia się na współwłasność udziałową). Zatem dzieci mogłyby żądać po 1/16 wartości mieszkania.
Przykłady
Anna i Marek przez lata nie interesowali się sprawami spadkowymi po śmierci ojca, wierząc, że wszystko zostało już dawno załatwione. Gdy po 14 latach ich macocha postanowiła notarialnie otworzyć testament, dowiedzieli się, że ojciec zapisał cały majątek wyłącznie jej. Wtedy zorientowali się, że mimo pominięcia w testamencie, mogą dochodzić zachowku – i rozpoczęli proces jego wyliczania.
Krzysztof, syn z pierwszego małżeństwa, zaskoczony treścią testamentu ojca, w którym cały majątek przypadł żonie z drugiego związku, postanowił zbadać swoje prawa. Ustalono, że mieszkanie, stanowiące główną część spadku, było majątkiem wspólnym małżonków. Dzięki poradzie prawnej dowiedział się, że przysługuje mu 1/16 wartości nieruchomości tytułem zachowku, co pozwoliło mu na wystąpienie z roszczeniem.
Ewa, najmłodsza z trójki dzieci, nigdy nie otrzymała żadnej darowizny od ojca. Po otwarciu testamentu, w którym nie została wymieniona, zasięgnęła porady i dowiedziała się, że ma prawo do zachowku. Ponieważ ojciec pozostawił po sobie tylko mieszkanie, a ono było nabyte w czasie trwania małżeństwa, jej część wyniosła 1/16 jego wartości. Dzięki temu mogła zadbać o swoje prawa, mimo że nie została formalnie powołana do spadku.
Podsumowanie
Otwarcie testamentu po wielu latach od śmierci spadkodawcy może wiązać się z koniecznością uregulowania praw osób pominiętych w testamencie. Choć cały majątek może być zapisany jednej osobie, dzieci spadkodawcy – jeśli nie otrzymały należnego im udziału w innej formie – mają prawo ubiegać się o zachowek. Wysokość tego roszczenia zależy od wartości udziału, który przypadłby im w dziedziczeniu ustawowym, oraz od okoliczności majątkowych, takich jak wspólność majątkowa małżonków. Nawet po latach możliwe jest dochodzenie swoich praw, o ile nie nastąpiło przedawnienie, a dokładna analiza stanu prawnego spadku i jego wartości pozwala na precyzyjne ustalenie należnych kwot.
Oferta porad prawnych
Jeśli potrzebujesz pomocy w sprawach spadkowych, chcesz ustalić wysokość zachowku lub masz pytania dotyczące testamentu – skorzystaj z naszych porad prawnych online. Szybko i wygodnie uzyskasz profesjonalną opinię prawną, bez wychodzenia z domu. Wystarczy opisać swoją sytuację, a nasi prawnicy przygotują dla Ciebie rzetelną analizę i wskażą najlepsze rozwiązanie.
Źródła:
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 13 lutego 2004 r. ., sygn. akt II CK 444/2002
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Anna Sufin
Absolwent prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Specjalizuje się w prawie zamówień publicznych oraz obsłudze prawnej firm. Zajmuje się również sporządzaniem projektów umów, uchwał, regulaminów, polityk oraz innych aktów. Jednocześnie, posiada także szerokie zainteresowania w innych dziedzinach prawa, pozwalające na udzielanie porad w zróżnicowanych stanach faktycznych i prawnych.
prawnicy z dużym doświadczeniem
Zapytaj prawnika
NAJNOWSZE
Zadaj pytanie »
» Nowy związek, stare majątki, jak zabezpieczyć spadek po pierwszym małżonku?
» Podejrzenie fałszerstwa testamentu i ukrywania majątku, co robić w takiej sytuacji?
» Wezwanie do udziału w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku
» Jak sprawdzić, czy zmarły krewny był zadłużony?
» Podział spadku po mamie i plany sprzedaży domu
