Ślub kościelny bez cywilnego a dziedziczenie

Pan Ireneusz przedstawił nam sytuację, w której małżeństwo zawarło ślub kościelny nie konkordatowy. Pytanie zaś brzmiało: kto dziedziczy majątek po zmarłym małżonku – dzieci po zmarłym, czy też żona i jej dzieci?

Ślub kościelny a dziedziczenie

Oczywiście możliwe jest małżeństwo tylko kanoniczne (kościelne) bez skutków cywilno-prawnych przewidzianych przez prawo polskie (czyli bez związku cywilnego), ale tylko z bardzo ważnych przyczyn. Kościół zastrzega sobie bowiem prawo do błogosławienia małżeństw wyłącznie na podstawie swojego prawa (art. 1071 § 1 p. 2 Prawa kanonicznego). Zezwolenia na małżeństwo bez skutków cywilnych udziela się jednak rzadko, z ważnych przyczyn i tylko wówczas, gdy przedstawione racje przeważają niedogodności wynikające z braku uznania małżeństwa cywilnego.

Generalnie obowiązuje zasada, która ma sprzyjać uporządkowaniu życia wiernych i jednocześnie obywateli, mówiąca, że każde małżeństwo kanoniczne powinno być poprzedzone małżeństwem cywilnym lub równoczesne z małżeństwem cywilnym, tzw. konkordatowe (zob. Instrukcja dla duszpasterzy dotycząca małżeństwa konkordatowego z 1998 r.).

Małżeństwo kanoniczne jak konkubinat

Podsumowując, zawarcie tylko i wyłącznie małżeństwa kanonicznego (kościelnego) powoduje, że według prawa państwowego osoby, które zawarły takie małżeństwo, traktowane są jakby żyły w konkubinacie, czyli instytucji, do której nie można stosować nawet w drodze analogii żadnego z rozwiązań przewidzianych dla małżeństwa.

Ma to zatem duże znaczenie m.in. w kwestii dziedziczenia, bowiem w tym wypadku mąż i żona nie będą po sobie dziedziczyli, chyba że powołają siebie nawzajem do dziedziczenia w testamentach. Jeżeli testamentu nie ma, to według zasad Kodeksu cywilnego małżonkowie po zawarciu wyłącznie ślubu kościelnego nie będą po sobie dziedziczyli.

Zgodnie z art. 926 Kodeksu cywilnego – powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą.

Zasady na jakich odbywa się dziedziczenie

Jak wynika z niniejszego przepisu, w polskim prawie spadkowym istnieją dwie ogólne zasady, na jakich odbywa się dziedziczenie: albo według ustawy, albo z testamentu. Pierwszeństwo ma dziedziczenie testamentowe. Oznacza to, że jeśli spadkodawca pozostawi ważny testament, to w pierwszej kolejności zostanie uwzględniona jego ostatnia wola co do tego, kto i w jakiej wysokości dziedziczy po nim. Jeżeli spadkodawca nie zostawi testamentu albo sporządzony przez niego testament będzie nieważny, wówczas dziedziczenie odbędzie się na podstawie ustawy, a więc według zasad określonych w Kodeksie cywilnym.

Według art. 931 Kodeksu cywilnego w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż 1/4 całości spadku. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.

Biorąc zatem pod uwagę brzmienie zacytowanych przepisów, należy stwierdzić, że po śmierci męża, drugi żyjący małżonek nie będzie dziedziczyć po nim z ustawy. Również dzieci z poprzedniego małżeństwa żyjącego małżonka nie będą uprawnione do dziedziczenia po zmarłym. Jak wynika z opisu pana Ireneusza osoba zmarła posiadała dzieci z pierwszego małżeństwa, tak więc dziedziczyć z ustawy po tym zmarłym będą wyłącznie jego dzieci z poprzedniego małżeństwa lub małżeństw, jeżeli zmarły zawierał ich kilka. Żyjący małżonek osoby zmarłej albo jego dzieci z poprzedniego małżeństwa nie będą w tym wypadku nic dziedziczyły, oczywiście pod warunkiem, że zmarły nie pozostawił testamentu. Jeżeli testament jest, to dziedziczyć będą osoby w nim wskazane bez względu na więź rodzinną bądź też jej brak w stosunku do zmarłego.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.