Postępowanie spadkowe po śmierci ojca - porządek dziedziczenia

W jakich częściach i komu przypada spadek po ojcu?

Na wstępnie wyjaśnijmy, że Pani, a także Pani rodzeństwo i mama dziedziczycie po śmierci ojca. Wynika to wprost z art. 931 Kodeksu cywilnego (K.c.):

„§ 1. W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.

§ 2. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych”.

Wobec powyższego Pani mama dziedziczy 1/4 udziału w spadku po ojcu, a reszta spadku (3/4) zostanie podzielona między dzieci zmarłego w równych częściach.

W skład spadku po zmarłym wejdzie cały jego majątek osobisty (nabyty przed ślubem) + 1/2 udziału w majątku wspólnym małżeńskim.

W pierwszej kolejności, aby uregulować sprawy spadkowe należy przeprowadzić postępowanie spadkowe po zmarłym ojcu (czyli uzyskać potwierdzenie nabycia spadku), jeśli takie nie zostało przeprowadzone.

Po stwierdzeniu nabycia spadku można będzie decydować o podziale spadku.

Postępowanie spadkowe można przeprowadzić przed sądem lub przez notariuszem.

1. Do notariusza muszą stawić się wszyscy spadkobiercy osobiście, wówczas notariusz sporządzi akt poświadczenia dziedziczenia, w którym będą wymienieni wszyscy spadkobiercy (czyli Pani, rodzeństwo i mama) i ich udziały w spadku.

Zobacz również: Jak przepisać spadek po ojcu na matkę?

Wykaz dokumentów niezbędnych do sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia:

1. akt zgonu spadkodawcy,
2. numer PESEL spadkodawcy oraz ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy (unieważniony dowód osobisty, zaświadczenie Urzędu Miejskiego/Gminy),
3. odpisy skrócone aktów urodzenia spadkobierców lub odpisy skrócone aktów małżeństwa spadkobierców którzy zawarli związek małżeński i zmienili nazwisko,
4. odpis skrócony aktu małżeństwa małżonka spadkodawcy (zamiast odpisu skróconego aktu urodzenia),
5. testament spadkodawcy, jeżeli został sporządzony
6. od 20 lutego 2011 roku zgodnie z treścią ustawy z dnia 26 czerwca 2009 roku o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2009 r. Nr 131, 1075) notariusze sporządzający akty poświadczenia dziedziczenia zawiadamiają sąd właściwy do prowadzenia księgi wieczystej o każdej zmianie właściciela nieruchomości, dla której założona jest księga wieczysta, w związku z powyższym na spadkobiercach ciąży obowiązek wskazania wszystkich nieruchomości, których właścicielem (współwłaścicielem, użytkownikiem wieczystym, współużytkownikiem wieczystym, uprawnionym, współuprawnionym) był spadkodawca poprzez wskazanie numeru księgi wieczystej nieruchomości i sądu, który tą księgę prowadzi.

Koszty notarialne postępowania spadkowego

Koszty związane z notarialnym poświadczeniem dziedziczenia zależą od liczby osób stawających do aktu oraz od zakresu czynności dokonywanych przez notariusza i wynoszą za:

1. protokół z otwarcia i ogłoszenia testamentu – 50 zł
2. protokół z przyjęcia lub odrzucenia spadku (jeżeli od dnia otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy) nie upłynęło sześć miesięcy, chyba że oświadczenia tej treści zostały już przez spadkobierców uprzednio złożone) – 50 zł od każdej osoby składającej oświadczenie
3. protokół dziedziczenia – 100 zł
4. akt poświadczenia dziedziczenia – 50 zł
5. wypisy – w zależności od ich liczby oraz liczby stron (strona – 6 zł)

W celu wyliczenia dokładnego wynagrodzenia notariusza za sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia warto skontaktować się z konkretną kancelarią notarialną.

Postępowanie spadkowe w sądzie

2. Postępowanie mające doprowadzić do stwierdzenia nabycia spadku w sądzie wszczyna się poprzez złożenie w sądzie rejonowym, właściwym ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy, wniosku o stwierdzenie nabycia spadku.

We wniosku o stwierdzenie nabycia spadku należy podać:

• oznaczenie właściwego wydziału cywilnego sądu rejonowego, do którego wniosek jest kierowany;
• imię i nazwisko oraz dokładny adres wnioskodawcy;
• wykaz uczestników postępowania, przez których rozumiemy wszystkie osoby powołane do dziedziczenia na mocy testamentu i ustawy, wraz z ich dokładnymi adresami zamieszkania;
• tytuł „Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku po [imię i nazwisko zamarłego]”;
• w głównej części wniosku podać dane o spadkodawcy (imię i nazwisko, data śmierci, ostatnie miejsce zamieszkania, stan cywilny) oraz informację o tym, czy istnieje testament, wymienić spadkobierców.

Do wniosku należy dołączyć:

• odpis wniosku w tylu kopiach, ilu jest uczestników postępowania;
• odpis skrócony aktu urodzenia dla mężczyzn i kobiet niezamężnych;
• odpis skrócony aktu małżeństwa dla kobiet i mężczyzn zamężnych;
• odpis skrócony aktu zgonu spadkodawcy;
• oświadczenia o przyjęciu, odrzuceniu spadku lub zrzeczeniu się dziedziczenia (jeśli były składane).

Odpisy aktów stanu cywilnego muszą być nie starsze niż sprzed 3 miesięcy.

Od wniosku o stwierdzenie nabycia spadku należy wnieść opłatę. Opłata ta jest stała i wynosi 50 zł.

Cała procedura stwierdzenia nabycia spadku kończy się wydaniem przez sąd postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, w którym zostają ustalone udziały poszczególnych spadkobierców w spadku. Sąd na tym etapie nie dzieli jeszcze spadku między spadkobierców, a jedynie ustala, kto jest spadkobiercą i w jakiej części dziedziczy.

Po uzyskaniu sądowego potwierdzenia nabycia spadku każdy ze spadkobierców powinien zgłosić nabycie spadku do urzędu skarbowego.

Zobacz również: Podział majątku po śmierci ojca

Komu przysługuje zwolnienie podatkowe od spadków i darowizn?

Zgodnie z art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez m.in. zstępnych, małżonka, jeżeli: zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego, w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku.

Jeżeli zatem spadkobierca złoży właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego zgłoszenie SD-Z2, w terminie 6 miesięcy od dnia zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia lub od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, to nie będzie musiał płacić żadnego podatku. Takie zgłoszenie do urzędu skarbowego powinien złożyć każdy ze spadkobierców. Jeśli w terminie spadkobierca nie złoży takiego oświadczenia, to trzeba będzie się liczyć z zapłatą podatku.

Po wydaniu postanowienia o stwierdzenia nabycia spadku można będzie spadek podzielić.

Rzeczy nabyte w postępowaniu spadkowym stanowią współwłasność spadkobierców w częściach ułamkowych.

Przepisy Kodeksu cywilnego nie zakreślają spadkobiercom żadnego terminu do pozostawania we wspólności, mimo że pozostawanie w tej wspólności jest stanem przejściowym, a co więcej, zgodnie z art. 220 K.c. w zw. z art. 1035 K.c., roszczenie o dział spadku nie ulega przedawnieniu.

Kto jest właścicielem spadku do czasu podziału?

Do momentu podziału spadku wszyscy spadkobiercy są właścicielami całego spadku i wszystkich rzeczy wchodzących w skład spadku.

Dział spadku przeprowadza się po to, aby przydzielić konkretne rzeczy (ruchomości i nieruchomości) konkretnym spadkobiercom. Po stwierdzeniu nabycia spadku stanie się Pani bowiem współwłaścicielką całej masy spadkowej po zmarłym. Żeby stać się właścicielem konkretnych przedmiotów, należy właśnie przeprowadzić dział spadku.

Jak przeprowadzić dział spadku?

Dział spadku, tak samo jak stwierdzenie nabycia spadku, można przeprowadzić w drodze postępowania sądowego lub przed notariuszem.

Co się tyczy samego działu spadku:

Umowny dział spadku może obejmować cały spadek lub jego część. W umowie powinno się wskazać wartość spadku oraz sposób dokonania działu spadku. Forma umowy jest dowolna, ale w analizowanym przypadku, skoro przedmiotem działu spadku jest nieruchomość, umowa powinna być zawarta przez notariusza.

Jeżeli między Państwem nie będzie sporu co do sposobu działu spadku, ewentualnych rozliczeń itp. najprostszym, najszybszym, ale z kolei droższym sposobem jest umowny dział spadku przeprowadzony w drodze umowy notarialnej, u notariusza. Chociaż notarialny podział spadku będzie kosztowniejszy niż sądowy, za to notariusz załatwi wszelkie formalności.

Koszty notarialne działu spadku

Jeśli chodzi o koszty notarialne działu spadku, to podstawą do określenia maksymalnej stawki taksy notarialnej jest ogólna wartość majątku podlegającego działowi.

Koszty notarialne oblicza notariusz w zależności od tego, jaką stawkę przyjmie. Stawki określone są w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 28.06.2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej.

Maksymalna stawka taksy notarialnej jest zależna od wartości majątku podlegającego działowi i wynosi od wartości:

• wartość majątku do 3000 zł – maksymalna opłata 100 zł,
• powyżej 3000 zł do 10 000 zł – 100 zł + 3% od nadwyżki powyżej 3000 zł,
• powyżej 10 000 zł do 30 000 zł – 310 zł + 2% od nadwyżki powyżej 10 000 zł,
• powyżej 30 000 zł do 60 000 zł – 710 zł + 1% od nadwyżki powyżej 30 000 zł,
• powyżej 60 000 zł do 1 000 000 zł – 1010 zł + 0,4% od nadwyżki powyżej 60 000zł,
• powyżej 1 000 000 zł do 2 000 000 zł – 4770 zł + 0,2% od nadwyżki powyżej 1 000 000 zł,
• powyżej 2 000 000 zł – 6770 zł + 0,25% od nadwyżki powyżej 2 000 000 zł, nie więcej jednak niż 10 000 zł, a w przypadku czynności dokonywanych pomiędzy osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn więcej niż 7500 zł.

Powyższe kwoty są kwotami maksymalnymi, jakie może naliczyć notariusz. Do powyższych kwot notariusz doliczy 23% podatku VAT.

Sądowy dział spadku

Drugim ze sposobów dokonania działu spadku jest droga sądowa – takie postępowanie jest tańsze, ale też może dłużej trwać.

Wniosek o dział spadku ze zniesieniem współwłasności może złożyć każdy ze spadkobierców.

We wniosku o dział spadku (który składa się do sądu właściwego ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli tego nie można ustalić – ze względu na położenie majątku spadkowego) należy powołać:

• postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia,
• spis inwentarza,
• jak również podać, jakie spadkodawca sporządził testamenty, gdzie zostały złożone i gdzie się znajdują.

Jeżeli spis inwentarza nie został sporządzony, należy we wniosku wskazać majątek, który ma być przedmiotem działu. Spis inwentarza nie jest konieczny, ponieważ wystarczy, że we wniosku o dział spadku zostanie zaznaczone co wchodzi w skład spadku i jaka jest wartość aktualna tych składników majątkowych (nie musi Pani korzystać z usług rzeczoznawcy, ponieważ wystarczy że Pani poda średnią wartość spadku na podstawie cen rynkowych) . Jeśli między spadkobiercami będzie spór co do wartości majątku spadkowego, to sąd powoła biegłego rzeczoznawcę.

W wypadku gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość, należy przedstawić dowody stwierdzające, że nieruchomość stanowiła własność spadkodawcy, należy więc dołączyć odpis z księgi wieczystej.

W postępowaniu spadkowym zarówno skład, jak i wartość spadku ulegającego podziałowi ustala sąd, który dokonuje tego na podstawie wyjaśnień uczestników postępowania. Od prawidłowego ustalenia wartości majątku spadkowego zależy obliczenie wielkości poszczególnych sched spadkowych przypadających na rzecz poszczególnych współspadkobierców.

We wniosku o dział spadku można zaproponować sposób dokonania podziału majątku, ale to sąd decyduje ostatecznie o tym sposobie.

Sposób dokonania działu spadku

Ze względu na sposób dokonania działu spadku, zarówno w trybie umownym, jak i spadkowym, można wyróżnić:

1. podział fizyczny spadku – podział w naturze,
2. przyznanie przedmiotów spadkowych jednemu spadkobiercy, z obowiązkiem spłaty pozostałych lub bez takiej spłaty,
3. podział cywilny – polega na sprzedaży przedmiotów wchodzących w skład spadku i podziale uzyskanej w tej sumy między współspadkobiercami.

Przy zgodnym podziale w zasadzie sąd związany jest sposobem podziału podanym przez spadkobierców w zgodnym wniosku. Może on od tego odstąpić jedynie wówczas, gdy występuje sprzeczność proponowanego podziału z prawem, zasadami współżycia społecznego albo też podział naruszałby w sposób rażący interesy osób uprawnionych. W braku zgodnego wniosku uczestników postępowania sąd powinien dokonać działu z uwzględnieniem składu dzielonego spadku oraz interesów poszczególnych współspadkobierców.

Wysokość opłaty sądowej w sprawie o dział spadku wynosi (zgodnie z art. 51 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych):

• 500 zł – od wniosku o dział spadku,
• 300 zł – jeżeli zawiera on zgodny projekt działu spadku,
• 1000 zł – od wniosku o dział spadku połączony ze zniesieniem współwłasności,
• 600 zł – od wniosku, jeżeli zawiera on zgodny projekt działu spadku i zniesienia współwłasności.

We wniosku o dział spadku może Pani zaproponować, aby dział spadku odbył się w ten sposób, że Pani stanie się właścicielką całego domu ze spłatą (lub też bez) pozostałych spadkobierców.

Oczywiście taki wariant możliwy jest wówczas, jeśli pozostali spadkobiercy wyrażą na to zgodę.

Reasumując, w Pani sprawie należy najpierw stwierdzić nabycie spadku po zmarłym ojcu, następnie spadkobiercy, czyli Pani, Pani rodzeństwo i mama musicie porozumieć się co do sposobu podziału spadku (droga sądowa lub notarialna).

Zobacz również: Wykreślenie zmarłego właściciela z księgi wieczystej

Masz podobny problem prawny? Opisz nam swoją spawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.