Dzieci z pierwszego małżeństwa i dziecko wspólne, co z dziedziczeniem?

Własność nieruchomości w małżeństwie

Jedną z cech prawa jest precyzja, w tym tycząca się terminologii. Dlatego w tej odpowiedzi należy zwrócić uwagę na treści przepisów prawnych, zwłaszcza zawartych w Kodeksie cywilnym (K.c.) oraz w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym (K.r.o.).

Ustawowe określenie posiadania (tak samoistnego, jak i zależnego) zawarto w art. 336 K.c., stanowiącym: „Posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny).”. Zwróćmy uwagę także na ustawowe określenie własności, to jest na brzmienie artykułu 140 K.c.: „W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą.”. Na ogół posiadanie samoistne przysługuje właścicielowi rzeczy – np. właścicielowi nieruchomości (art. 46 K.c.). Jeżeli posiadanie samoistne (czyli „z nastawieniem właścicielskim”) przysługuje komuś, kto właścicielem nie jest, to po długim czasie może dojść do zmiany właściciela wskutek zasiedzenia (art. 172 i następne K.c.) – w przypadku nieruchomości do zasiedzenia dochodzi po 30 latach wskutek posiadania samoistnego w złej wierze albo po 20 latach posiadania samoistnego w dobrej wierze; posiadanie zależne nigdy nie prowadzi do zasiedzenia.

Sporo osób zamiennie używa określeń „posiadanie” i „własność”. O ile można to zrozumieć w sytuacjach i kontekstach nieformalnych, o tyle ich właściwe rozumienie jest niezbędne w zakresie prawa, w tym przy załatwianiu spraw formalnych, np. „spraw spadkowych” (stwierdzenia nabycia spadku lub działu spadku).

Jak rozumiem, to Pańska druga żona przed ślubem z Panem stała się właścicielką nieruchomości (art. 46 K.c.), której częścią składową jest dom (art. 47 i art. 48 K.c.). W takim stanie rzeczy ma zastosowanie art. 33 K.r.o., według którego (między innymi) rzeczy nabyte przed zawarciem małżeństwa wchodzą w skład majątku osobistego danego małżonka; dawniej w K.r.o. używano określenia „majątek odrębny”. Artykuł 33 K.r.o. należy do przepisów o ustawowym ustroju majątkowym (to jest o wspólności majątkowej małżeńskiej) – przepisy te rozpoczynają się od art. 31 K.r.o. (w którym ustawodawca skoncentrował się na składnikach ustawowego ustroju majątkowego. Jak widać, ustawodawca przewidział możliwość przysługiwania małżonkom majątków osobistych obok wspólności majątkowej małżeńskiej, która jest jednym z przejawów wspólności majątkowej (wspomnianej w art. 196 K.c.), zaś wspólność majątkowa małżeńska to specyficzny rodzaj współwłasności (od art. 195 do art. 221 K.c.).

Zobacz również: Intercyza a spadek po rodzicach

Składniki spadku

Do otwarcia spadku dochodzi wraz ze śmiercią spadkodawcy (art. 924 K.c.). Po każdym człowieku – w tym umierającym jako małżonek (niezależnie od ustroju majątkowego małżeńskiego) – pozostaje odrębny spadek. Ustawowe określenie spadku znajdujemy w treści artykułu 922 K.c.:

„§ 1. Prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi niniejszej.

§ 2. Nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami.

§ 3. Do długów spadkowych należą także koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów zwykłych i poleceń, jak również inne obowiązki przewidziane w przepisach księgi niniejszej.”

W skład przyszłego spadku po Panu będą wchodziły wyłącznie te składniki majątkowe, których Pan będzie właścicielem tuż przed swą śmiercią. Jeżeli odnośna nieruchomość z domem do chwili Pańskiej śmierci będzie wchodziła w skład majątku osobistego Pańskiej żony, to z całą pewnością będzie ona poza spadkiem po Panu – jako składnik majątku innego człowieka. W skład (aktualnie przyszłego) spadku po Panu będą wchodziły: Pańskie udziały we wspólności majątkowej małżeńskiej oraz Pański majątek osobisty. Być może Pan zdecyduje o wyłączeniu określonych składników majątkowych ze spadku po sobie – chodzi o tak zwany zapis bankowy oraz o podobne mu rozwiązania z zakresu rynku finansowego.

Dziedziczenie ustawowe lub na mocy testamentu

Ustawodawca zdecydował o pierwszeństwie dziedziczenia testamentowego (art. 941 i następne K.c.) przed dziedziczeniem ustawowym (art. 931 i następne K.c.). Artykuł 926 K.c. stanowi:

„§ 1. Powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu.

§ 2. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą.

§ 3. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, dziedziczenie ustawowe co do części spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał do tej części spadkobiercy albo gdy którakolwiek z kilku osób, które powołał do całości spadku, nie chce lub nie może być spadkobiercą.”

Pan jest uprawniony rozrządzić swym majątkiem na wypadek swej śmierci, jak również Pańska żona jest uprawniona sporządzić swój własny testament (art. 941 i następne K.c.). Podstawowe formy testamentów (zaliczane do testamentów zwykłych) wskazano w art. 949 i następnych K.c.). Jeżeli w testamencie ma być zawarty zapis windykacyjny (art. 981¹ i następne K.c.), to taki testament należy sporządzić w formie aktu notarialnego. Wprawdzie („ratując testamenty”) w orzecznictwie sądowym dopuszcza się wspólne testamenty dwóch osób (zwłaszcza małżonków) – jako „testamenty wzajemne” – ale wymogiem ustawowym jest to, by testament zawierał rozrządzenie majątkowe jednego człowieka.

Można jedynie formułować hipotezy w związku z sytuacjami przyszłymi – np. w związku z przyszłym otwarciem spadku. Jeżeli spadkodawca pozostawia swych zstępnych (zwłaszcza swe dzieci), to – w ramach dziedziczenia ustawowego (art. 931 i następne K.c.) – podstawowe znaczenie ma artykuł 931 K.c.; dzieci dziedziczą w częściach równych (ewentualne modyfikacje mogą dotyczyć wnucząt) – wraz z owdowiałym małżonkiem (któremu z ustawy należy się nie mniej niż ¼ spadku). Treści ewentualnych testamentów zależeć będą od Państwa (jako przyszłych spadkodawców); być może w swych testamentach Państwo uwzględnią przepisy o zachowku (art. 991 i następne K.c.).

Proponuję zapoznać się z przepisami o zagadnieniach majątkowych w małżeństwie (art. 31-54 K.r.o.). Zwana „intercyzą” umowa majątkowa małżeńska (art. 47 i następne K.r.o.) reguluje sytuację majątkową między małżonkami. Może mieć ona określony wpływ na przyszłe dziedziczenie po małżonkach. Osobie obcej (w tym prawnikowi) niezręcznie jest dawać wytyczne, zwłaszcza szczegółowe. Proszę zestawić przepisy o intercyzie (art. 47 i następne K.r.o.) ze swą sytuacją i ewentualnie wybrać jeden z „umownych ustrojów majątkowych”.

Rozszerzenie własności nieruchomości na małżonka

Z całą pewnością cudza nieruchomość z domem będzie poza spadkiem (masą spadkową) po Panu. Państwo są uprawnieni doprowadzić do sytuacji, w której określone uprawnienia właścicielskie (udziały we współwłasności) przypadałyby także Panu. Mogłoby do tego dojść np. przez zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej lub przez dokonanie na Pańską rzecz darowizny (art. 888 i następne K.c.) określonej liczby udziałów (art. 204 K.c.) we współwłasności (art. 195 i następne K.c.). Jeżeli na tę nieruchomość (jako na składnik majątku osobistego Pańskiej żony) dokonywane są nakłady kosztem Państwa wspólności majątkowej małżeńskiej – w której zasadniczo udziały są równe (art. 43 K.r.o.) – to również takie nakłady (np. z uwagi na Pańskie wynagrodzenie) mogłyby stanowić „punkt wyjścia” – np. do ugody (art. 917 K.c., art. 918 K.c.), na mocy której określona liczba udziałów we współwłasności weszłaby w skład wspólności majątkowej między Państwem. Do przeniesienia własności nieruchomości na podstawie umowy (w tym ugody) niezbędne jest zachowanie formy aktu notarialnego (art. 158 K.c.) – ta forma prawna wymagana jest również do zawarcia umowy majątkowej małżeńskiej (art. 47 K.r.o.); chodzi o wymóg formy prawnej pod rygorem nieważności (art. 73 K.c.).

Z ustawy po człowieku dziedziczą dzieci własne – a nie dzieci owdowiałego małżonka. Wyjątkiem jest dziedziczenie w związku z przysposobieniem (adopcją) dziecka – dziecko dziedziczy po rodzicu adopcyjnym jak jego własne dzieci; dziedziczenie ustawowe w związku z adopcją uregulowano w art. 936 i w art. 937 K.c. Jedynie niekiedy z ustawy dziedziczą pasierbowie, których nie adoptował spadkodawca (art. 934¹ K.c.).

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.