Dziedziczenie gospodarstwa rolnego w latach 70
• Data: 2024-08-19 • Autor: Izabela Nowacka-Marzeion
Po śmierci matki (w latach 70. – pod koniec), która była właścicielką gospodarstwa rolnego, sąd orzekł, że dziedziczy mąż jedną czwartą gospodarstwa, a sześcioro dzieci pozostałą część w równych częściach. Ojciec był już w podeszłym wieku, więc sąd na mocy ówczesnego prawa w punkcie drugim orzekł, że dziedziczy ojciec i dwoje dzieci (po jednej trzeciej), które miało wykształcenie rolnicze. Po śmierci ojca jego część sąd podzielił po jednej szóstej dla każdego. To, co zostało przypisane po matce dwojgu rodzeństwa, uważają za swoje i nie chcą nic oddać. Co należy się pozostałej czwórce po swojej zmarłej matce? Nie ma żadnego testamentu.
Nabycie spadku w którego skład wchodzi gospodarstwo rolne
Postanowienie stwierdzające nabycie spadku, w którego skład wchodzi gospodarstwo rolne, powinno składać się z dwóch części.
W jednej sąd wymienia wszystkich spadkobierców dochodzących do dziedziczenia z ustawy i wielkość ich udziałów. W drugiej części sąd ma obowiązek wymienić spadkobierców dochodzących do dziedziczenia gospodarstwa rolnego oraz wielkość ich udziałów.
Art. 1066 uzupełniają przepisy Kodeksu postępowania cywilnego nakładające na sąd prowadzący postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku pewne obowiązki, gdy w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne.
Zgodnie z art. 670 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego „sąd z urzędu bada, czy w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne oraz którzy spośród spadkobierców odpowiadają warunkom przewidzianym do dziedziczenia go”. W orzeczeniu z 19 grudnia 1972 r., sygn. akt III CRN 302/72, które zachowało aktualność, Sąd Najwyższy wyjaśnił, że „obowiązek badania przez sąd z urzędu, czy w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne, nie może być rozumiany w ten sposób, że w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku sąd rozstrzyga wszelkie kwestie sporne dotyczące gospodarstwa rolnego wskazywanego przez uczestników postępowania jako wchodzącego w skład spadku”.
Dziedziczenie gospodarstwa rolnego
W wypadku, gdy w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne podlegające dziedziczeniu z ustawy, sąd wymienia w treści postanowienia także osoby dziedziczące to gospodarstwo oraz ich udziały w nim (art. 677 § 2; podkreśla ten obowiązek Sąd Najwyższy np. w orzeczeniu z 16 września 1997 r., sygn. akt III CKN 40/97). Jeżeli w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku nie orzeczono o dziedziczeniu gospodarstwa rolnego, sąd wydaje w tym przedmiocie postanowienie uzupełniające (art. 677 § 3). Jednakże w odniesieniu do spadku otwartego po 1 października 1990 r. w orzeczeniu stwierdzającym nabycie spadku sąd nie wymienia gospodarstwa rolnego jako odrębnej masy spadkowej (tak orz. SN z 23 listopada 1999 r., sygn. akt II CZ 132/99).
O dziedziczeniu gospodarstwa rolnego (art. 677 § 2) sąd orzeka także wtedy, gdy w skład spadku wchodzi roszczenie o odzyskanie własności takiego gospodarstwa (tak orz. SN z 20 października 1966 r., sygn. akt III CR 242/66). Podobnie - gdy w skład spadku wchodzi samoistne posiadanie takiego gospodarstwa nabytego nieformalnie przez spadkodawcę, chociażby zasiedzenie nie było dopuszczalne (tak orz. SN z 26 stycznia 1968 r., sygn. akt III CZP 100/67).
Oznacza to, że osoby niewymienione w punkcie mówiącym o dziedziczeniu gospodarstwa rolnego po mamie nie mają prawa do gospodarstwa rolnego.
Jeśli mama miała jeszcze jakiś spadek, niebędący gospodarstwem rolnym, np. lokal mieszkalny, środki w banku, ruchomości – pozostali spadkobiercy dziedziczą w ułamkach określonych przez sąd w 1. punkcie.
Nie mają natomiast żadnego prawa do dziedziczenia gospodarstwa rolnego po mamie. Nie musiało być testamentu. Wyrokiem z 31 stycznia 2001 r., sygn. akt P 4/99 Trybunał Konstytucyjny rozstrzygnął kwestię zgodności przepisów normujących dziedziczenie gospodarstw rolnych z Konstytucją RP oraz z art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1995 r. Nr 36, poz. 175). Syntetyczne przedstawienie stanowiska Trybunału Konstytucyjnego nastręcza poważne trudności z uwagi na to, że dokonał on oceny przepisów kodeksu cywilnego zarówno w brzmieniu obecnie obowiązującym, jak i w brzmieniu ogłoszonym 18 maja 1964 r. (Dz. U. Nr 16, poz. 93) oraz w brzmieniu nadanym ustawami z 26 października 1971 r. oraz z 26 marca 1982 r.
Najogólniej można stwierdzić, że od 14 lutego 2001 r. dziedziczenie gospodarstw rolnych następuje zgodnie z ogólnymi regułami spadkobrania.
Przykłady
Rodzina Nowaków
Po śmierci Anny Nowak, właścicielki gospodarstwa rolnego w małej wsi, jej mąż Jan i sześcioro dzieci stanęli przed trudnym procesem dziedziczenia. Sąd, zgodnie z obowiązującymi w latach 70. przepisami, orzekł, że Jan Nowak otrzymuje jedną czwartą majątku, a reszta została podzielona równo między dzieci. Jednakże, z uwagi na wiek Jana, sąd dodatkowo zdecydował, że tylko dwójka dzieci z wykształceniem rolniczym może dziedziczyć gospodarstwo. Po śmierci Jana, jego część została ponownie podzielona między wszystkie dzieci. Konflikt pojawił się, gdy dwójka dzieci, które odziedziczyły gospodarstwo, odmówiło oddania części swojego dziedzictwa reszcie rodzeństwa, twierdząc, że są właścicielami całości.
Gospodarstwo Wiśniewskich
W 1978 roku zmarła Maria Wiśniewska, pozostawiając gospodarstwo rolne, które prowadziła razem z mężem Stefanem. Sąd orzekł, że Stefan odziedziczy jedną czwartą majątku, a resztę podzielono między ich pięcioro dzieci. Sąd w kolejnym kroku zadecydował, że tylko dwoje dzieci z wykształceniem rolniczym, Zofia i Marek, może przejąć gospodarstwo. Po śmierci Stefana, jego udział został podzielony równo między całą piątkę rodzeństwa. Gdy Zofia i Marek odmówili dzielenia się gospodarstwem z pozostałymi, sprawa trafiła ponownie do sądu, który musiał rozstrzygnąć, co należy się każdemu z dziedziców.
Spór w rodzinie Kowalskich
Kiedy Zofia Kowalska zmarła w 1975 roku, zostawiła po sobie gospodarstwo rolne, które było głównym źródłem utrzymania rodziny. Sąd przyznał mężowi, Stanisławowi, jedną czwartą spadku, a resztę podzielił między siedmioro dzieci. Z uwagi na to, że Stanisław był w podeszłym wieku, gospodarstwo zostało przekazane dwóm synom, Andrzejowi i Piotrowi, którzy ukończyli szkoły rolnicze. Po śmierci Stanisława, jego udział w gospodarstwie został podzielony między wszystkie dzieci, co wywołało spór, gdy Andrzej i Piotr stwierdzili, że nie zamierzają dzielić się majątkiem z resztą rodzeństwa. Sąd musiał interweniować, aby ustalić, jakie prawa przysługują pozostałym dzieciom.
Podsumowanie
Dziedziczenie gospodarstw rolnych w latach 70. było ściśle regulowane przepisami, które faworyzowały spadkobierców z wykształceniem rolniczym. W efekcie, często dochodziło do konfliktów rodzinnych, gdyż tylko część dzieci mogła przejąć gospodarstwo, co prowadziło do sporów o prawo do majątku po śmierci rodziców. W takich przypadkach sądy musiały szczegółowo rozstrzygać kwestie podziału spadku, aby chronić interesy wszystkich spadkobierców.
Oferta porad prawnych
Oferujemy profesjonalne porady prawne online oraz pomoc w sporządzaniu pism dotyczących dziedziczenia gospodarstw rolnych, zapewniając kompleksowe wsparcie na każdym etapie postępowania spadkowego. Skontaktuj się z nami, aby uzyskać szybką i fachową pomoc prawną dostosowaną do Twojej sytuacji. Aby skorzystać z naszych usług, opisz swój problem w formularzu pod artykułem.
Źródła:
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296
3. Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 1972 r., sygn. akt III CRN 302/72
4. Orzeczenie Sądu Najwyższego z 1dnia 6 września 1997 r., sygn. akt III CKN 40/97
5. Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 1999 r., sygn. akt II CZ 132/99
6. Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 20 października 1966 r., sygn. akt III CR 242/66
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Izabela Nowacka-Marzeion
Radca prawny od 2005 roku, absolwentka prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Udziela porad z prawa cywilnego, pracy oraz rodzinnego, a także z zakresu procedury cywilnej i administracyjnej. Ma wieloletnie doświadczenie w stosowaniu prawa administracyjnego i samorządowego. Ukończyła również aplikację sądową. Obecnie prowadzi własną kancelarię prawną.
prawnicy z dużym doświadczeniem
Zapytaj prawnika
