Majątek tylko dla jednego dziecka a zachowek
• Data: 2023-10-21 • Autor: Piotr Kowalski
Często zdarza się, że rodzice dokonują darowizny majątku na rzecz jednego z dzieci, nie obdarowując pozostałych i nic im nie pozostawiając po swojej śmierci. To może budzić rozgoryczenie i żal. Pominięte dzieci zastanawiają się, czy mają podstawy, aby uzyskać choćby część majątku rodziców na przykład w formie zachowku. Poniżej omówimy, jakie prawa przysługują dzieciom pominiętym w dziedziczeniu oraz jak ubiegać się o rekompensatę, jaką jest roszczenie o zachowek.
Uprawnienie do żądania zachowku
Jeżeli w wyniku spadkobrania po rodzicach dzieci nie nabędą żadnego majątku, ponieważ rodzice za życia przekazali majątek tylko jednemu dziecku w drodze darowizny, to po śmierci każdego z rodziców pozostałe dzieci będą miały prawo do żądania zachowku. Prawo do zachowku przysługuje wówczas, gdy dzieci nie otrzymają odpowiedniej części spadku lub rodzice nie dokonają darowizny na ich rzecz.
Zgodnie z Kodeksem cywilnym – zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, przysługuje zachowek. Zachowek wynosi dwie trzecie wartości udziału spadkowego, jeśli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy lub jeśli uprawniony jest małoletni. W innych przypadkach, zachowek wynosi połowę wartości udziału spadkowego.
Roszczenie o zapłatę zachowku - przepisy
Według art. 991 § 2 Kodeksu cywilnego, jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.
Z powyższego przepisu wynika, iż roszczenie o zachowek (uzupełnienie zachowku) można kierować przeciwko spadkobiercy. Należy jednak podkreślić, iż w kwestii zachowku należy wziąć pod uwagę oprócz art. 991 § 2 Kodeksu cywilnego, także inne przepisy Kodeksu cywilnego, w szczególności art. 994, 1000 i 1001.
Darowizna dla jednego z dzieci a zachowek po śmierci rodziców - przepisy
Z tych innych przepisów regulujących problematykę zachowku wynika, iż spadkobierca zobowiązany jest do zapłaty zachowku w pierwszej kolejności. Poza spadkobiercą odpowiedzialność z tytułu zachowku mogą ponosić również osoby, które otrzymały od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku.
Według art. 993 Kodeksu cywilnego, przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny uczynione przez spadkodawcę.
Zgodnie z art. 994 § 1 Kodeksu cywilnego, przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
Zobacz również: Czy po śmierci ojca należy się zachowek?
Sposoby na uniknięcie płacenia zachowku
Umowa dożywocia
Skutecznym sposobem, który umożliwia „zablokowanie” roszczenia o zachowek, jest umowa dożywocia. Taką umowę może na przykład zawrzeć matka z synem, aby w zamian za dożywotnią opiekę przekazać mu dom. Z chwilą zawarcia umowy dożywocia dom stanie się własności syna, ale po śmierci matki jego rodzeństwo nie będzie mogło dochodzić zachowku, gdyż umowa dożywocia nie jest nabyciem pod tytułem darmowym.
Zasady współżycia społecznego
W niektórych przypadkach sąd może zastosować zasady współżycia społecznego jako podstawę do obniżenia, uniknięcia zachowku. Są nimi:
- Brak troski: Jeśli spadkobierca nie okazywał żadnej troski ani wsparcia spadkodawcy, a istnieją dowody na to, że ignorował jego potrzeby.
- Zły stosunek: Jeśli istnieją dowody na negatywny stosunek spadkobiercy do spadkodawcy, na przykład konflikty lub obraźliwe zachowanie.
- Utrzymywanie: Jeżeli spadkobierca oczekiwał od spadkodawcy materialnego wsparcia, ale nie okazywał mu żadnej opieki lub wsparcia w zamian.
Niegodność dziedziczenia
Jeżeli spadkobierca dopuścił się poważnego przewinienia wobec spadkodawcy, to może zostać uznany za niegodnego do dziedziczenia, a co za tym idzie – także pozbawiony prawa do zachowku.
Wydziedziczenie spadkobiercy
Spadkodawca ma prawo wydziedziczyć spadkobierców w testamencie. Wydziedziczenie oznacza, że osoba nie otrzyma udziału w spadku, ani nie będzie uprawniona do zachowku. Jednak wydziedziczenie musi być uzasadnione i zgodne z prawem, co jest tematem na osobny artykuł.
Zrzeczenie się dziedziczenia
Za życia spadkodawcy jego przyszły spadkobierca może w stosownej umowie zrzec się dziedziczenia. Wiąże się to także z rezygnacją ze spadku i ewentualnego zachowku. To jednak musi być dobrowolna decyzja spadkobiercy.
Przykłady
Przykład 1:
Rodzice przekazują w darowiźnie jednemu ze swoich trojga dzieci nieruchomość – dom. Pozostała dwójka nie otrzymuje w ten sposób żadnego majątku, bo też rodzice nic więcej nie mają. W tej sytuacji po ich śmierci nieobdarowane rodzeństwo ma prawo dochodzić o obdarowanego zachowku, bo darowizna wyczerpała majątek rodziców. To oznacza, że mają prawo do połowy z tego, co otrzymaliby, gdyby nie dokonano darowizny. Mają 5 lat, aby upomnieć się o zachowek.
Przykład 2:
Rodzice mają dwoje dzieci. Córce przekazują w darowiźnie znaczną sumę pieniędzy na zakup mieszkania, a po kilku latach kolejną znaczą kwotę na samochód – wszystkie ich oszczędności. Synowi, który z nimi mieszka, zapisują stary, rodzinny domek na wsi. Po ich śmierci brat zwraca się do siostry o wypłatę pewnej kwoty w ramach zachowku, gdyż, jak wyliczył, wartość darowizn na jej rzecz przewyższa znacznie wartość domku, który on otrzymał.
Przykład 3:
Rodzice mają dwoje dzieci. Ojciec prowadzi dobrze prosperującą firmę, która jest wyłącznie jego własnością. Kiedy zaczyna chorować, postanawia przepisać ją pierworodnemu synowi, niedługo później umiera. Spadek po nim to jedynie połowa rodzinnego domu, druga połowa należy do jego żony. Dziedziczą w 1/3 syn, córka i wdowa. Gdyby nie wykonana darowizna, majątek spadkowy byłby znacznie większy. Wobec tego wdowa postanawia wystąpić do syna z roszczeniem o wypłatę zachowku dla córki, która jest niepełnoletnia. W jej wypadku zachowek będzie więc wyższy, bo stanowi on 2/3 z tego, co odziedziczyłaby, gdyby ojciec nie przekazał bratu w darowiźnie firmy.
W każdym z tych przykładów dzieci, które nie otrzymały darowizn, mają prawo do żądania zachowku, zgodnie z przepisami prawa spadkowego. Darowizna udzielona jednemu z rodzeństwa nie wyklucza uprawnień do zachowku pozostałym dzieciom, a prawnik specjalizujący się w dziedzinie prawa spadkowego może pomóc w prowadzeniu takich spraw.
Podsumowanie
W przypadku, gdy rodzice dokonują darowizny na rzecz jednego z dzieci, wyczerpując tym samym swój majątek, nie oznacza to, że pozostałe dzieci pozostaną bez jakiejkolwiek rekompensaty. Zachowek bowiem przysługuje im z mocy prawa i od nich tylko zależy, czy zdecydują się wystąpić z takim roszczeniem. Mają na to 5 lat od otwarcia spadku. Jeśli w rodzinie sprawy spadkowe są zagmatwane, warto skonsultować te kwestie z prawnikiem, aby poznać swoje prawa i możliwości w przypadku konfliktów dotyczących rozliczeń spadkowych.
Oferta pomocy prawnej
Potrzebujesz wsparcia w kwestiach związanych z zachowkiem i darowiznami majątku? Specjalizujemy się w dziedzinie prawa spadkowego i możemy Ci pomóc wyegzekwować Twoje prawa, służąc poradą lub prowadząc Twoją sprawę spadkową. Aby uzyskać profesjonalną pomoc prawną – opisz nam swój problem w formularzu pod tekstem. Dzięki naszemu doświadczeniu, możemy wesprzeć Cię w rozwiązaniu trudnych kwestii związanych z dziedziczeniem i zachowkiem.
Źródła:
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 9
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
prawnicy z dużym doświadczeniem
Zapytaj prawnika
