Czy po śmierci rodziców muszę spłacić rodzeństwo?

Kiedy dzieciom spadkobiercy należy się zachowek?

Dzieciom spadkodawcy jako spadkobiercom ustawowym należy się zachowek, po pierwsze wtedy, kiedy nic od zmarłego rodzica nie otrzymali – czy to w drodze dziedziczenia, zapisu, czy darowizny; po drugie – to, co od niego otrzymali, nie pokrywa należnego im zachowku (w tym ostatnim wypadku chodzi o uzupełnienie brakującego zachowku).

Powyższe potwierdzają następujące przepisy. Zgodnie z art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego „zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek)”. Natomiast w myśl art. 991 § 2 „jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia”.

Zobacz również: Kiedy przysługuje zachowek po rodzicach?

Podstawa ustalenia zachowku

Przykładowo – jeśli spadkodawca pozostawił dwoje dorosłych i zdolnych do pracy dzieci (czyli Panią i brata), to zachowek każdego z Państwa wynosi 1/4 tzw. czystej wartości spadku. Należy bowiem pamiętać, że nie tylko Pani bratu, ale również Pani należy się zachowek w wysokości 1/4 czystej wartości spadku.

Podstawą ustalenia zachowku stanowi czysta wartość spadku (czyli korzyści spadkowe), po odjęciu długów spadkowych. Przykładowo do długów spadkowych zalicza się koszty leczenia i opieki w czasie ostatniej choroby spadkodawcy, jeżeli nie zostały pokryte za jego życia i z jego majątku, koszty pogrzebu spadkodawcy i nagrobka, jeżeli nie zostały pokryte z majątku spadkodawcy, z zasiłku pogrzebowego lub nie zostały zwrócone w innej formie, koszty postępowania spadkowego, wynagrodzenie wykonawcy testamentu, obowiązki wykonania zapisów i poleceń zamieszczonych w testamencie, oraz wypłaty z tytułu zachowku. Powyższe wyliczenie nie jest wyliczeniem wyczerpującym. Do długów spadkowych można zaliczyć inne pieniężne roszczenia cywilnoprawne związane z przedmiotem spadku.

Przeczytaj też: Spłata rodzeństwa z darowizny

Czy darowizny dolicza się do spadku przy obliczaniu zachowku?

Natomiast do wartości spadku dla potrzeb ustalenia zachowku dolicza się wartość uczynionych przez spadkodawcę za życia darowizn, z wyjątkiem darowizn zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych (chodzi tu o drobne darowizny, np. prezenty z powodu świąt, urodzin, imienin itp.) i dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Tym samym „poważniejsze” darowizny uczynione przez rodziców na rzecz swoich dzieci zawsze będą wliczane do wartości spadku, także wtedy jeżeli darowizna została uczyniona na więcej niż 10 lat przed śmiercią spadkodawcy. Dlatego zatem zarówno darowizny uczynione na rzecz Pani, jak i darowizny uczynione na rzecz Pani brata będą wliczane do wartości spadku dla potrzeb ustalenia, czy komukolwiek przysługuje roszczenie o uzupełnienie zachowku.

Za zachowek odpowiada w pierwszej kolejności spadkobierca, w drugiej – osoba, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny. Niekiedy może być jednak tak, że spadkodawca nie pozostawił żadnego spadku ani nie uczynił zapisu windykacyjnego (bo np. darował cały swój majątek jeszcze za swojego życia). Wówczas osobą odpowiedzialną za zachowek może być spadkobierca, a podstawą ustalenia zachowku będzie tylko wartość darowizny.

Podsumowując, ewentualne roszczenie brata o zachowek zależy od tego, czy to co uzyskał on od rodziców, nie pokrywa należnego mu zachowku, a także od tego, czy wartość korzyści uzyskanych przez Panią w wyniku tej darowizny przekracza należny Pani zachowek. Pani bowiem jako córka również jest uprawniona do zachowku po rodzicach, stąd odpowiada Pani tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej Pani własny zachowek.

Nie ma bowiem wątpliwości, iż pomoc finansowa, którą brat otrzymał od rodziców przy budowie domu, zalicza się na należny zachowek brata. Dlatego warto by było – na wypadek sporu – zebrać jakieś dowody, by móc udokumentować, co i ile brat otrzymał od rodziców.

Kiedy przedawnia się roszczenie o zachowek?

Darowizna na rzecz córki mogłaby wyłączyć Pani ewentualną odpowiedzialność za zachowek. Odpowiedzialność obdarowanego za zachowek jest bowiem – co do zasady – ograniczona wartością wzbogacenia będącego skutkiem darowizny. Ocena wystąpienia wzbogacenia następuje z chwilą wystąpienia uprawnionego do zachowku z żądaniem jego zapłaty. Jeżeli więc w chwili zgłoszenia żądania zapłaty zachowku obdarowany nie jest już wzbogacony np. z tego powodu, że wyzbył się przedmiotu darowizny, może uniknąć zapłaty zachowku. Przyjmuje się, że odpowiedzialności zapłaty zachowku nie uniknie ten obdarowany, który wyzbył się przedmiotu darowizny w złej wierze, czyli w celu uniknięcia zapłaty zachowku.

Tym samym może Pani zaryzykować dokonanie przedmiotowej darowizny na córkę, jednak należy wówczas liczyć się z tym, iż Pani brat, jeśli okaże się, że przysługuje mu roszczenie o uzupełnienie zachowku, będzie próbował wykazać, że wyzbyła się Pani korzyści, aby uniknąć zapłaty zachowku.

Z roszczeniem o zachowek należy wystąpić w ciągu 5 lat od śmierci spadkodawcy. Po upływie tego terminu roszczenie ulega przedawnieniu, a zobowiązany do jego wypłaty może uchylić się od jego spełnienia.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.