Testament na osobę obcą, jak zwolnić ją z zachowku?

Spisanie testamentu z pominięciem osoby z najbliższego kręgu spokrewnionych

Jak rozumiem, chciałby Pan, aby po Pana ewentualnej śmierci mama nie miała prawa do tzw. zachowku.

Jeżeli sporządzi Pan testament na wypadek swojej śmierci lub poczyni darowiznę na rzecz wybranej osoby, pomijając Pana mamę, to będziemy wówczas mieli do czynienia z tzw. zachowkiem.

Krąg osób uprawnionych do zachowku reguluje art. 991 Kodeksu cywilnego (K.c.):

„§ 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

§ 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo jego uzupełnienia”.

Dopiero w sytuacji, gdy uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku w jeden z powyższych sposobów, przysługuje mu roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do jego pokrycia.

Zobacz również: Obowiązki spadkobiercy testamentowego

Darowizna od bezdzietnego kawalera na rzecz osoby obcej

O zachowku możemy mówić jedynie po śmierci spadkodawcy. Tak więc po Pana śmierci mama będzie mogła domagać się zachowku od zapisanego w testamencie majątku lub od ewentualnej darowizny, jeśli Pan takiej dokona na rzecz osoby obcej.

Przepisując część majątku na rzecz mamy, też powinien brać Pan pod uwagę kwestię zachowku. Zakładając, że w chwili Pana śmierci jedynym spadkobiercą byłaby Pana mama, to dziedziczyłaby ona po Panu cały majątek. Zachowek dla niej w takiej sytuacji to 1/2 wartości spadku lub 2/3 (w sytuacji gdyby Pana mama byłaby niezdolna do pracy na dzień Pana śmierci).

Prawo polskie przewiduje trzy możliwości, żeby uchronić się przed wypłatą ewentualnego zachowku. Są to:

Trzy możliwości żeby uchronić się przed wypłatą ewentualnego zachowku

1. Umowa dożywocia (art. 908 § 1 K.c.)

Umowa dożywocia jest najlepszym sposobem żeby uchronić się przez wypłatą zachowku.

Według art. 908 § 1 K.c.: „jeżeli w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie (umowa o dożywocie), powinien on, w braku odmiennej umowy, przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym”.

Stosownie do art. 908 § 2 K.c.: „jeżeli w umowie o dożywocie nabywca nieruchomości zobowiązał się obciążyć ją na rzecz zbywcy użytkowaniem, którego wykonywanie jest ograniczone do części nieruchomości, służebnością mieszkania lub inną służebnością osobistą albo spełniać powtarzające się świadczenia w pieniądzach lub w rzeczach oznaczonych co do gatunku, użytkowanie, służebność osobista oraz uprawnienie do powtarzających się świadczeń należą do treści prawa dożywocia”.

Z przepisów K.c. wynika, że strony umowy dożywocia mogą swobodnie kształtować treść obowiązków nakładanych na nabywcę nieruchomości w związku z umową dożywocia. W umowie dożywocia strony same określają, co należy rozumieć pod pojęciem dożywotniego utrzymania. Dopiero w braku postanowień umownych wchodzą obowiązki określone w art. 908 K.c.

Umowa dożywocia nie jest bezpłatnym przysporzeniem (darowizną) i dlatego, jeżeli zostanie zawarta, mama nie będzie mogła żądać zachowku od wartości nieruchomości zbytej na rzecz osoby obcej tą umową (co miałoby miejsce w przypadku zwykłej darowizny czy dziedziczenia testamentowego).

Wartości nieruchomości przeniesionej przez spadkodawcę na nabywcę w zamian za dożywotnie utrzymanie, tj. w wykonaniu umowy dożywocia, nie dolicza się do substratu zachowku. Dożywocie jest umową wzajemną i odpłatną, więc również przy liberalnym ujmowaniu darowizny w rozumieniu przepisów o zachowku nie może ona mieć znaczenia z tego punktu widzenia. Tak też stwierdził Sąd Apelacyjny w Warszawie w uzasadnieniu wyroku z 19 lipca 2006 r. (VI ACa 99/2006).

Powyższe oznacz, że jeżeli posiada Pan nieruchomość, to może ją Pan zupełnie wyłączyć z zachowku poprzez zawarcie z osobą, którą chce Pan obdarować tą nieruchomością, umowy dożywocia. Zawarcie umowy dożywocia jest najlepszym sposobem na uniknięcie zapłaty zachowku.

Zobacz również: Mieszkanie w spadku od obcej osoby

Wydziedziczenie spadkobiercy

2. Wydziedziczenie spadkobiercy, tj. pozbawienie go prawa do zachowku

Wydziedziczenie jest uregulowane w art. 1008 K.c. Zgodnie z tym przepisem: „spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawnieni:

a) wbrew woli spadkodawcy postępują uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;

b) dopuścili się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności, albo rażącej obrazy czci;

c) uporczywie nie dopełniają względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych”.

Jak wynika z przytoczonego przepisu, wydziedziczyć mamę może Pan wyłącznie w testamencie i jedynie wtedy gdy zachodzi któryś z ww. przypadków.

Zrzeczenie się dziedziczenia przez spadkobiercę ustawowego

3. Zrzeczenie się przez mamę dziedziczenia po Pana śmierci.

Zrzeczenie takie może być dokonane wyłącznie przez umowę w formie aktu notarialnego.

Według art. 1048 K.c.: „Spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego”.

Stosownie do art. 1049 § 1 K.c.: „zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych zrzekającego się, chyba że umówiono się inaczej”. Według § 2 tego art.: „zrzekający się oraz jego zstępni, których obejmuje zrzeczenie się dziedziczenia, zostają wyłączeni od dziedziczenia, tak jakby nie dożyli otwarcia spadku”.

Do zawarcia umowy o zrzeczenie się spadku konieczna jest wola zarówno spadkodawcy, jak i spadkobiercy.

Jeżeli żaden z powyższych sposobów nie wchodzi w grę, może Pan powołać mamę w testamencie do dziedziczenia określonego majątku i jednocześnie spisać z nią umowę o zrzeczeniu się dziedziczenia w pozostałym zakresie. W takiej sytuacji mama będzie pozbawiona prawa do zachowku, mimo powołania ją w testamencie do jakiejś części, nawet niewielkiej Pana spadku.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 19 lipca 2006 r., sygn. akt VI ACa 99/2006

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.