Dziedziczenie przez nieślubne i nieuznane dziecko

Testament na nieślubne dziecko bez ustalenia ojcostwa

Zasadą jest, iż powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. Kodeks cywilny w sposób wyraźny określa grupę spadkobierców, którzy kolejno dochodzą do dziedziczenia z ustawy po zmarłym (art. 931 i nast.). Ogólnie rzecz ujmując, w pierwszej kolejności dziedziczą zstępni i małżonek, w przypadku braku zstępnych spadkodawcy, dziedziczą małżonek i rodzice. W braku zstępnych i małżonka dziedziczą rodzice. Natomiast jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy który by mu przypadł dziedziczy rodzeństwo spadkodawcy. Nawet jeśli spadkodawca uczyni rozrządzenie majątkiem na wypadek śmierci w formie testamentu, wówczas osoby bliskie wymienione w art. 991 § 1, tj. zstępni, małżonek oraz rodzice są uprawnieni do zachowku, jeżeli byliby powołani do spadku z ustawy. W związku z powyższym w przypadku rozrządzenia majątkiem w formie testamentu należy mieć na uwadze, iż bliskim zmarłego wymienionym wyżej przysługuje roszczenie o zachowek.

Jeżeli ustalenie ojcostwa w Pana przypadku nie znajdzie zastosowania, wówczas najbezpieczniejszym. a zarazem najlepszym rozwiązaniem będzie sporządzenie testamentu u notariusza, bo forma testamentu notarialnego daje spadkodawcy wysoki stopień bezpieczeństwa, ponadto udział notariusza zapewnia sformułowanie woli testatora w sposób prawidłowy, zabezpieczający przed ewentualnymi atakami osób zainteresowanych w obaleniu testamentu (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 15 kwietnia 1946 r., sygn. akt C.II. 1246/45, OSN 1947, nr III, poz. 67). Forma testamentu jest formą ad solemnitatem. Jakiekolwiek uchybienia przepisom regulującym formę powodują w zasadzie nieważność sporządzonego testamentu (art. 958). Dlatego warto sporządzić testament u notariusza by mieć pewność o poprawności uczynionych zapisów.

Zgodnie z art. 959 spadkodawca może powołać do całości lub części spadku jedną lub kilka osób. Podstawowym rozrządzeniem testamentowym jest ustanowienie spadkobiercy lub spadkobierców, w tym zakresie testator ma daleko idącą swobodę. Nadto, zgodnie z art. 1008 „spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;

2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci

3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych”.

Przyczyna wydziedziczenia winna wynikać z treści testamentu. Wydziedziczenie oznacza pozbawienie osoby uprawnionej do zachowku z mocy art. 991 § 1 przysługującego jej prawa. Zatem osoba wydziedziczona nie jest uprawniona do wystąpienia przeciwko spadkobiercy z roszczeniem o zachowek. Jak już na wstępnie zaznaczono zachowek przysługuje osobom bliskim zmarłego, tj. zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Testator, wyrażając swoją wolę w testamencie, jest uprawniony również do składania innych oświadczeń, w tym również braku zgody na ekshumację czy też wykonania badań pośmiertnych.

Zobacz również: Jak wydziedziczyć nieślubne dziecko?

Umowa dożywocia, darowizna

Możliwe jest również przeniesienie własności nieruchomości w zamian za zobowiązanie się nabywcy do zapewnienia dożywotniego utrzymania zbywcy – tzw. umowa dożywocia (art. 908). Przeniesienie własności nieruchomości na podstawie umowy dożywocia powoduje, iż przedmiot dożywocia nie podlega zaliczeniu przy ustalaniu zachowku.

Natomiast kwestie dotyczące darowizn i należnych od nich podatków reguluje ustawa o podatku od spadków i darowizn, która określa zasady podatkowe związane z nabywaniem przez osoby fizyczne praw majątkowych w tym właśnie również na podstawie darowizny. Istotne jest, iż wysokość podatku jest uzależniona przede wszystkim od grupy podatkowej do której należy nabywca. Jeżeli uznałby Pan ojcostwo syna, wówczas jako zstępny należałby do I grupy podatkowej, co w konsekwencji prowadzi do zwolnienia z ponoszenia podatku od uczynionej darowizny. Bowiem zgodnie z art. 4a ust. 1 przedmiotowej ustawy: „Zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli:

1) zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego powstałego na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 2–5, 7 i 8 oraz ust. 2, a w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia – w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku z zastrzeżeniem ust. 2 i 4, oraz

2) w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne, a wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, przekracza kwotę określoną w art. 9 ust. 1 pkt 1 – udokumentują ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek płatniczy nabywcy, na jego rachunek, inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym”.

Natomiast w Pana sytuacji darowizna uczyniona na rzecz syna, jeżeli ojcostwo nie zostało ustalone, będzie podlegała opodatkowaniu w wysokości właściwej dla nabywców należących do grupy III (art. 15 ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn).

Reasumując, jeżeli nie uzna Pan ojcostwa syna, najkorzystniejsze będzie sporządzenie testamentu notarialnego, w którym cały swój majątek przepisze Pan na syna. Wydziedziczy uprawnionych do zachowku, tj. zstępnych, małżonka, rodziców–- tym samym zabezpieczy Pan spadkobiercę przed ewentualnym wystąpieniem przeciwko niemu z roszczeniem o zachowek.

Zobacz również: Zgoda sadu na odrzucenie spadku przez dziecko

Przykłady

„Zaskoczenie po śmierci wujka”
Michał, kawaler bezdzietny według rodziny, zmarł nagle. Bracia rozpoczęli postępowanie spadkowe, nie spodziewając się przeszkód. Ku ich zdumieniu, okazało się, że Michał zostawił testament notarialny, w którym cały majątek zapisał chłopcu, którego formalnie nie uznał za syna. Do testamentu załączył odręczny list, w którym opisał swój związek z matką dziecka i przyczyny utajnienia ojcostwa. Dzięki formie notarialnej testamentu oraz jasnemu wyłączeniu rodziny z dziedziczenia, chłopiec odziedziczył majątek mimo braku formalnego ustalenia ojcostwa.

„Testament uratował przyszłość syna”
Pan Jacek przez lata utrzymywał kontakt z nieślubnym synem, którego jednak nie uznał formalnie, by nie komplikować spraw rodzinnych. Gdy zachorował, sporządził testament notarialny, zapisując chłopcu mieszkanie i oszczędności. Rodzina próbowała później obalić testament, twierdząc, że dziecko nie ma praw do spadku. Sąd jednak uznał testament za ważny, a dzięki precyzyjnemu zapisowi i braku roszczeń o zachowek (rodzice zmarli, a rodzeństwo zostało wydziedziczone), dziecko objęło spadek w całości.

„Uniknięcie wysokiego podatku”
Zbigniew chciał jeszcze za życia przekazać nieślubnemu synowi dom. Wiedział jednak, że darowizna formalnie „obcej osobie” wiązałaby się z wysokim podatkiem. Nie chciał też uznawać ojcostwa w urzędzie. Prawnik zaproponował zawarcie umowy dożywocia – Zbigniew przepisał nieruchomość na syna w zamian za opiekę i utrzymanie. Dzięki temu syn nie tylko zyskał własność, ale też uniknął podatku, a umowa nie podlegała doliczeniu do zachowku dla ewentualnych spadkobierców ustawowych.

Podsumowanie

Dziedziczenie przez nieślubne i nieuznane dziecko wymaga starannego przygotowania, zwłaszcza gdy ojcostwo nie zostało formalnie ustalone. Choć testament notarialny daje dużą ochronę prawną i pozwala przekazać majątek wybranej osobie, to nie eliminuje automatycznie roszczeń o zachowek bliskich zmarłego, jeśli nie zostali oni wydziedziczeni. W sytuacji braku uznania ojcostwa, dziecko traktowane jest jak osoba obca, co rodzi konsekwencje podatkowe – zarówno przy darowiźnie, jak i w dziedziczeniu. Istnieją jednak alternatywne rozwiązania, jak umowa dożywocia, które pozwalają zabezpieczyć interes dziecka i uniknąć podatku. Kluczowe jest tu nie tylko właściwe rozrządzenie majątkiem, ale też odpowiednio udokumentowana wola spadkodawcy, najlepiej przy udziale notariusza, by uniknąć późniejszych sporów i zabezpieczyć dziecko przed koniecznością udowadniania pokrewieństwa po śmierci ojca.

Oferta porad prawnych

Potrzebujesz indywidualnej porady w sprawach dziedziczenia, testamentu lub zabezpieczenia majątku dla bliskich? Skorzystaj z naszej porady prawnej online — szybko, wygodnie i bez wychodzenia z domu. Doświadczeni prawnicy odpowiedzą na Twoje pytania, pomogą dobrać najkorzystniejsze rozwiązanie i przygotować niezbędne dokumenty, abyś miał pewność, że Twoja wola zostanie zrealizowana zgodnie z prawem.