Rodzina zastępcza a dziedziczenie
• Data: 2024-01-14 • Autor: Katarzyna Nosal
Wychowanie w rodzinie zastępczej otwiera wiele pytań odnośnie dziedziczenia i praw spadkowych, zwłaszcza gdy na horyzoncie pojawiają się nieznane nieruchomości i potencjalne długi. Artykuł ten rozważa sytuację osoby wychowanej poza biologiczną rodziną, która staje przed możliwością dziedziczenia po zmarłym ojcu, z którym miała ograniczony kontakt. Taki właśnie problem opisała nam pani Agata, która obecnie ma 29 lat. Wychowała się w rodzinie zastępczej u jej Cioci i Wujka, którzy zaopiekowali się nią, od kiedy skończyła 3 lata. Jej rodzice mieli ograniczoną władzę rodzicielską i praktycznie nie zna ich i nie pamięta. Dowiedziała się za pośrednictwem Cioci, która ją wychowała, że zmarł jej ojciec. Dowiedziała się również, że ojciec jest spadkobiercą domu i innych nieruchomości w postaci gruntów po swoich rodzicach. W domu tym mieszka ojca brat z rodziną. Zamieszkał tam dopiero po śmierci dziadków. Na działce przyległej do domu wybudowała się córka brata ojca. Wiem, że ojciec posiada jeszcze inne dzieci, starsze od niej przyrodnie rodzeństwo, jednak nie zna ich, nie wie, jak się nazywają, i nie ma z nimi kontaktu. Nikt z rodziny nie poinformował naszej klientki o ewentualnych sprawach spadkowych. Do dziś nie ma informacji, kto odziedziczył część mojego ojca. Ciocia, która ją wychowała, miała jedynie informacje od rodziny, że ojciec miał długi. Więcej nic nie wie. Pani Agata pyta nas, czy sprawa spadkowa mogła odbyć się bez jej wiedzy. Czy dziedziczę długi ojca? Jak i gdzie może się dowiedzieć, co dziedziczy, czy odbyła się sprawa spadkowa, czy wszystko zostało załatwione zgodnie z prawem, a jeśli nie, to co może jeszcze wyegzekwować? Dalej nasz klientka dopytuje, akie ma szanse w tej sprawie. Czy warto się tym zajmować, czy lepiej zrezygnować?
Dziedziczenie przez osobę wychowaną w rodzinie zastępczej
Sprawa jest jednocześnie prosta (same kwestie spadkowe) i trudna (nieco detektywistyczne działania poszukiwawcze). Pozwolę sobie zacząć od tych spraw dotyczących samego dziedziczenia, żeby wyjaśnić pani Agacie sytuację prawną, a następnie podpowiem, jak poszukiwać danych. Nie wszystkie są łatwe w dostępie, ale postaram się pomóc na każdym etapie.
Oczywiście nasza klientka ma pełne prawo do spadku po rodzicach. Wychowanie w rodzinie zastępczej uprawnia do dziedziczenia. Z przekazanej przez nią informacji nie wynika, czy żyje jej mama oraz czy pozostawała z ojcem w związku małżeńskim. Zakładam, że tak. Jeśli chodzi o rodzeństwo pani Agaty, to ono także dziedziczy po ojcu, jeśli jest formalnie uznane za dzieci zmarłego.
Spadkobiercą jest się niezależnie od później przeprowadzonej sprawy o stwierdzenie nabycia spadku. Z chwilą śmierci spadkodawcy spadkobierca nabywa spadek. Spadek można jednak odrzucić, co jest przydatne w przypadku, gdy długi spadkodawcy przekraczają wartość jego majątku. Jednak zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Brak oświadczenia spadkobiercy w tym terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. W opisanym przypadku termin na złożenie oświadczenia prawdopodobnie już minął.
Czas na odrzucenie spadku z powodu długów
Gdyby jednak okazało się, po przeprowadzeniu „śledztwa”, że ojciec miał nadmierne długi, które obciążałyby naszą klientkę, wówczas można przeprowadzić postępowanie o uchyleniu się od skutków oświadczenia o przyjęciu spadku. Zgodnie z art. 1019 Kodeksu cywilnego „spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie, może uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem a spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca”.
Postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku
Aby potwierdzić prawa do spadku, niezbędne jest, by przeprowadzić postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku. Jak wspomniałem, rodzina zastępcza nie wyklucza spadku. Taka sprawa nie powinna się odbywać bez udziału któregokolwiek ze spadkobierców. Przy czym chodzi tu o udział formalny, niekoniecznie fizyczny. We wniosku o stwierdzenie nabycia spadku należy wskazać wszystkie osoby zainteresowane, a więc wszystkich potencjalnych spadkobierców. Sąd natomiast ma obowiązek poinformować wszystkich zainteresowanych uczestników o toczącym się postępowaniu. Oczywiście może zdarzyć się, że wnioskodawca zataił istnienie określonych spadkobierców, a sąd nie zauważył jakichś wątpliwości co do tego i sprawa potoczyła się. To jednak są bardzo rzadkie przypadki.
Razem z majątkiem spadkobiercy dziedziczą długi i to niezależnie od swojej wiedzy, o czym pisałam wyżej. Co więcej za długi odpowiadają zarówno majtkiem spadkowym, jak i własnym (tu jednak pomaga to, że obecnie „nieświadome” przyjęcie spadku następuje z dobrodziejstwem inwentarza, czyli odpowiedzialność zamyka się do wartości czynnego spadku).
Zobacz również: Kto dziedziczy długi po bracie?
Sprawdzenie, czy nie toczyło się postępowanie spadkowe
Przechodząc do strony praktycznej problemu. Na chwilę obecną autorka pytania powinna podjąć jednocześnie kilka kroków do ustalenia niezbędnych do podjęcia dalszych decyzji faktów. Po pierwsze, proszę sprawdzić w rejestrze spadków na stronie https://rejestry-notarialne.pl/37, czy nie ma tam śladu po stwierdzeniu nabycia spadku po ojcu. Jeśli nie znajdzie tam informacji, to z ostrożności proszę jeszcze na piśmie wystąpić do sądu rejonowego ostatniego miejsca zamieszkania ojca, czy po jego śmierci nie toczyło się postępowanie spadkowe. Dla udowodnienia swoich praw warto dołączyć swój akt urodzenia i akt zgonu ojca.
Sprawdzenie KW nieruchomości spadkowej
Czy z tą wiedza warto coś robić, trzeba ustalić w inny sposób. Po pierwsze trzeba ustalić, czy w spadku w ogóle coś było „na plus”. Autorka pytania pisze, że jej ojciec dziedziczył udział w gospodarstwie. Trzeba sprawdzić, czy w danych dotyczących gospodarstwa nie ma informacji na ten temat. Jeśli zna adres gospodarstwa, to można je wyszukać na stronie internetowej Geoportal. Tam po ustaleniu lokalizacji działek znajduje się identyfikator działek. Następnie na stronie internetowej https://ksiegiwieczyste.pl/ będzie można ustalić numer księgi wieczystej. Niestety za drobną odpłatnością. Znając numer księgi wieczystej, może ją pani Agata już za darmo na stronach ministerstwa sprawiedliwości przejrzeć. Z księgi wieczystej dowie się, kto jest nadal lub już właściciel gospodarstwa, jaki ma obszar. Znając miejsce i obszar, można mniej więcej ustalić wartość. Z księgi wynika też podstawa nabycia własności. Może się bowiem okazać, że wujek jest właścicielem całego gospodarstwa, bo podarowani mu je rodzice.
Ustalenie rodzeństwa i spadku osoby wychowanej w rodzinie zastępczej
Co do rodzeństwa, to myślę, że warto spróbować ustalić ich dane w gminie w ewidencji ludności. Kiedy pani Agata zgłosi tam swój problem, myślę, że urzędnicy chętnie poprowadzą ją przez wnioski, które należy złożyć.
Największy problem będzie z ustaleniem długów. Jeśli nie uda się ich ustalić przez kontakt z rodziną ojca, to niestety obawiam się, że żaden bank ani też ZUS czy US bez dokumentu stanowiącego potwierdzenie nabycia spadku nie udzieli w tym przedmiocie informacji. Wtedy dopiero po uzyskaniu stwierdzenia nabycia spadku takie informacje zostaną podane.
Analizując tę konkretną sytuację, sugeruję przeprowadzić małe „śledztwo” do punktu dotyczącego długów. Po ustaleniu wszystkich danych łatwiej będzie podjąć decyzję, czy opłaca się zaczynać dalsze działania. Może się okazać, że gospodarstwo wcale już nie jest w majątku ojca do dziedziczenia lub ma tak mają wartość, że szkoda zachodu. Postępowanie spadkowe przy takich danych, jakie mamy, jest bardzo czasochłonne, może obejmować koszty ogłoszenia w prasie w celu poszukiwania dalszych spadkobierców, a w rezultacie może okazać się, że de facto po obliczeniu długów spadkowych (ktoś poniósł koszty pogrzebu, wujek na pewno poczynił nakłady na całe gospodarstwo, które może przedstawić do rozliczenia) spadek nie pokrywa kosztów postępowania. Poza tym mogą wtedy dopiero ujawnić się wierzyciele, którzy sami z postępowania czasochłonnego zrezygnowali.
Warto sobie to wszystko przemyśleć.
Przykłady
Monika, 34 lata, pielęgniarka
Monika została wychowana w rodzinie zastępczej, tj. przez ciotkę po śmierci rodziców w wypadku samochodowym. W dorosłym życiu dowiedziała się o spadku po babci, który obejmował dom na wsi oraz pewną sumę pieniędzy. Musiała jednak stawić czoła długom pozostawionym przez zmarłą, co wymagało od niej złożonego procesu prawnego, aby chronić własne interesy i zdecydować, czy przyjąć spadek.
Tomasz, 28 lat, informatyk
Po latach życia z przybranymi rodzicami Tomasz otrzymał wiadomość o tym, że jego biologiczny ojciec zmarł, pozostawiając mu niewielkie mieszkanie w mieście. Pomimo braku wcześniejszego kontaktu Tomasz postanowił zaakceptować spadek. Proces ten otworzył mu oczy na zaniedbane relacje rodzinne i skłonił do refleksji nad własną przeszłością oraz przyszłością.
Ewa, 40 lat, nauczycielka
Ewa dorastała w domu dziecka, a następnie w rodzinie zastępczej. Gdy zmarła jej biologiczna matka, o której istnieniu dowiedziała się w wieku 18 lat, Ewa musiała zmierzyć się z decyzją o dziedziczeniu mieszkania. Sytuację komplikowały nieuregulowane sprawy prawne związane z własnością oraz fakt, że mieszkanie było zadłużone. Ewa, wspierana przez rodzinę zastępczą, zdecydowała się na odrzucenie spadku, aby uniknąć przejęcia długów.
Podsumowanie
Rozważając dziedziczenie w kontekście życia w rodzinie zastępczej, niezwykle ważne jest zrozumienie własnych praw i możliwych konsekwencji. Przede wszystkim dziecko w rodzinie zastępczej dziedziczy po swoich biologicznych rodzicach, ale spadku nie musi przyjmować.
Oferta porad prawnych
Potrzebujesz wsparcia w sprawach spadkowych? Nasz zespół doświadczonych prawników oferuje profesjonalne porady prawne on-line oraz pomoc w przygotowaniu wszelkich niezbędnych dokumentów. Skontaktuj się z nami, najlepiej już teraz – przez formularz umieszczony pod tekstem.
Źródła:
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Sprawdzenie ksiąg wieczystych https://ksiegiwieczyste.pl/
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Katarzyna Nosal
Radca prawny od 2005 roku, absolwentka prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Udziela porad z prawa cywilnego, pracy oraz rodzinnego, a także z zakresu procedury cywilnej i administracyjnej. Ma wieloletnie doświadczenie w stosowaniu prawa administracyjnego i samorządowego. Ukończyła również aplikację sądową. Obecnie prowadzi własną kancelarię prawną.
prawnicy z dużym doświadczeniem
Zapytaj prawnika
