Przepisanie gospodarstwa bratu a zachowek po śmierci ojca

Darowizna nieruchomości na rzecz jednego z dzieci a zachowek dla jego rodzeństwa

Przechodząc do rozważań odnoszących się do opisanej sprawy należy wskazać, że umowa sprzed 21 lat, jeżeli zawarta była w formie aktu notarialnego i nazwana jako umowa darowizny, nie może być uznana za umowę z następcą, zawartą w trybie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników lub umowę darowizny regulowaną przepisami Kodeksu cywilnego (K.c.).

W orzecznictwie Sądu Najwyższego, jak i sądów powszechnych, ugruntowane jest stanowisko, że odzyskanie darowanego gospodarstwa rolnego przez darczyńcę może nastąpić wyłącznie przez odwołanie darowizny w trybie art. 898 § 1 K.c., a więc regulacji przewidzianej dla tejże umowy przepisami K.c., a nie w oparciu o art. 89 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z 4 lutego 1997 r. w sprawie III CKN 26/96).

Należy podzielić stanowisko zaprezentowane w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 30 marca 2011 r. w sprawie III CZP 136/10, zgodnie z którym: „Ustawodawca, poza wskazanymi wyjątkami, nie zdecydował się na uzależnienie doliczania wartości świadczeń na podstawie umów darowizny do substratu zachowku od ich przedmiotu. (…), nie uzależnił także kwestii doliczenia darowizn do substratu zachowku od celu, w jakim darowizna została dokonana. Nie ma znaczenia, czy darczyńca chciał w ten sposób uregulować sprawy majątkowe, czy też uzyskać uprawnienie do renty bądź emerytury. Istotne jest, że zdecydował się na zawarcie umowy darowizny w kształcie przewidzianym K.c.”.

Zobacz również: Wycena gospodarstwa rolnego do zachowku

Skutki prawne przekazania nieruchomości umową darowizny

Wskazać należy, że w rozumieniu art. 888 K.c. darowizna jest umową, w której darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Umowa darowizny ma przyczynę w zamiarze darczyńcy, aby kosztem własnego majątku nieodpłatnie wzbogacić inną osobę. W umowie darowizny bezpłatność należy do essentialiae negotii. W doktrynie oraz orzecznictwie sądowym (w apelacji przytoczono orzeczenia sądów powszechnych, por. też orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 20 października 2006 r., IV CKN 172/06 ) wyrażane jest stanowisko, że istoty darowizny jako czynności pod tytułem darmowym, nie zmienia nałożenie na obdarowanego obowiązku oznaczonego działania lub zaniechania. Z reguły obciążenie darowizny obowiązkiem oznaczonego działania, czy też zaniechania nie oznacza, aby taki był cel jej dokonania, a wypełnienie polecenia nie jest traktowane jako „odpłata” za świadczenie darczyńcy. W wyroku z dnia 20 października 2006 r. w sprawie IV CKN 172/06 Sąd Najwyższy wyraził stanowisko, że adresatem polecenia, a więc osobą, na rzecz której obdarowany ma podjąć określone działanie, może być nie tylko osoba trzecia, ale także darczyńca. Sam fakt, że z wykonania polecenia ma wynikać dla darczyńcy korzyść majątkowa, a dla obdarowanego zmniejszenie wartości przedmiotu darowizny, nie stanowi podstawy twierdzenia, że oceniana czynność nie była darowizną. Nie niweczy to jednak znaczenia zasadniczej okoliczności, że nieodpłatność, jako istotna przesłanka (element) darowizny, decyduje o jej bycie prawnym.

Zobacz również: Przepisanie gospodarstwa a spłata rodzeństwa

Darowizna gospodarstwa a roszczenie z tytułu zachowku

Charakter ten traci świadczenie spełnione w celu uzyskania określonego świadczenia ekwiwalentnego. Dlatego polecenie, z zasady nie pozostające w sprzeczności z istotą darowizny, nie może polegać na nałożeniu takich obowiązków, które odbierają czynności charakter zdziałanej pod tytułem darmowym. Może to wystąpić w szczególności wtedy, gdy obciążenie wynikające z polecenia na rzecz darczyńcy stanowi równoważnik świadczenia tegoż darczyńcy. Wypełnienie polecenia może w takiej sytuacji stać się oczekiwaną opłatą za otrzymane przysporzenie, co zniweczy jego nieodpłatny charakter.

Stąd też uznając, iż mamy do czynienia z umową darowizny gospodarstwa, przysługuje Panu roszczenie o zachowek. Zgodnie z treścią art. 1007 K.c.:

§ 1. Roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu.

§ 2. Roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku.

Stąd też roszczenie przedawni się z upływem lat 5 od śmierci mamy.

Zobacz również: Czy przekazanie gospodarstwa rolnego to darowizna?

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Wyrok Sądu Najwyższego z 4 lutego 1997 r. w sprawie sygn. akt III CKN 26/96
3. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 października 2006 r. w sprawie  sygn. akt IV CKN 172/06

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.