• Data: 2024-05-05 • Autor: Iryna Kowalczuk
Mam poważny problem z bratem. Przed ok. 25 laty ojciec przekazał mu cały majątek: działkę, las, budynki gospodarcze, aby nasza matka otrzymała rentę strukturalną. Ja byłem wówczas jeszcze niepełnoletni, dlatego wszystko zostało zapisane na starszego brata. Po śmierci ojca (umarł 4 lata temu) zaczęły się kłopoty. Brat nie szanuje rodziny, mówi, że wszystko jest jego i nie chce się odpisać z majątku po ojcu. Mama też nie ma na niego wpływu. Chciałbym się dowiedzieć, czy prawnie są jakieś szanse na otrzymanie części działki, bądź spłatę przez brata na moją rzecz.
Rozumiem, że Pańscy rodzice przekazali gospodarstwo rolne w całości bratu nie na podstawie umowy darowizny, ale umowy o przekazanie gospodarstwa rolnego w zamian za rentę, zgodnie z ustawą o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin.
Odnośnie kwestii zaliczenia gospodarstwa przekazanego przez rolnika w zamian za rentę do podstawy ustalania zachowku należnego spadkobiercom tegoż rolnika, należy stwierdzić, iż zgodnie z orzecznictwem sądów przy ustalaniu wartości spadku dla obliczenia zachowku należnego uprawnionym nie uwzględnia się wartości gospodarstwa rolnego przekazanego w zamian za rentę.
Ważnym orzeczeniem w tej kwestii jest uchwała Sądu Najwyższego – Izba cywilna z dnia 19 lutego 1991 r. (sygn. akt. III CZP 4/91), gdzie Sąd przyjął stanowisko, iż wartości gospodarstwa rolnego przekazanego następcy na podstawie art. 52 ust. 1 ustawy z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz. U. z 1977 r. Nr 32, poz. 140) nie uwzględnia się przy ustalaniu zachowku.
Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wskazał na niejednorodny charakter umowy o przekazaniu gospodarstwa rolnego następcy, zawierającej elementy prawa administracyjnego, ubezpieczeniowego i cywilnego, co przemawia przeciwko uznaniu, że z punktu widzenia uprawnień do zachowku umowa taka może być traktowana jako umowa darowizny.
Podobnie wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 19 lipca 2006 r. (sygn. akt. VI ACa 99/2006). Stwierdził on, iż umowa o przekazanie gospodarstwa rolnego następcy w zamian za świadczenie z ubezpieczenia społecznego, wobec zawarcia w niej elementów z różnych dziedzin prawa, ma niejednorodny charakter, jednakże ze względu na zakres regulacji oraz cel, jakiemu ma służyć, nie może być ona z punktu widzenia zachowku traktowana tak, jak umowa darowizny w rozumieniu przepisu art. 888 § 1 Kodeksu cywilnego, a tylko takie darowizny doliczane są do spadku przy obliczaniu zachowku po myśli przepisu art. 993 Kodeksu cywilnego.
Zobacz również: Przepisanie gospodarstwa rolnego a zachowek
Również w uchwale z dnia 21 czerwca 2012 r. Sąd Najwyższy orzekł, że przy ustalaniu zachowku nie uwzględnia się gospodarstwa przekazanego na podstawie art. 59 ustawy z 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników.
Z powyższych rozważań płynie bezsprzeczna konkluzja, iż gospodarstwo rolne przekazane jednemu spadkobiercy za rentę nie wlicza się do spadku po zmarłym, a zatem żadnemu innemu spadkobiercy nic się z tego gospodarstwa nie należy (ani zachowek, ani żadne inne spłaty). Tak więc nie ma Pan żadnych środków prawnych, za pomocą których mógłby Pan się domagać spłaty od brata z gospodarstwa. W swojej praktyce zawodowej wielokrotnie spotykam się z takimi przypadkami, gdzie rodzice, mając więcej niż jedno dziecko, nie zastanawiają się nad tym, aby wszystkie swojej dzieci obdarować majątkiem po równo i później są tego konsekwencje, że jedno dziecko otrzymuje wszystko, a drugie nic. Niestety w chwili obecnej nic już nie da się zrobić, ponieważ umowa została zawarta, jest ważna i wiążąca, a Pana mama z tego tytułu otrzymuje rentę od państwa.
Jedynie ubocznie można wskazać, że gdyby gospodarstwo rolne zostało przekazane bratu zwykłą umową darowizny (a nie na podstawie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych), to Pani narzeczony mógłby żądać od brata zapłaty określonej kwoty tytułem zachowku.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Uchwała Sądu Najwyższego – Izba cywilna z dnia 19 lutego 1991 r. (sygn. akt. III CZP 4/91
3. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 lipca 2006 r. (sygn. akt. VI ACa 99/2006
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Iryna Kowalczuk
Magister prawa, absolwentka Lwowskiego Państwowego Uniwersytetu Spraw Wewnętrznych Ukrainy, uzyskany tytuł: magister prawa ukraińskiego; ukończyła także Studium Podyplomowe prawa UE na Uniwersytecie Warszawskim. Doświadczenie nabyła w trakcie pracy w dwóch kancelariach adwokackich. Ze względu na biegłość w analizie różnorodnych zagadnień prawnych w serwisie ePorady24.pl pełniła funkcję administratora. Udzielała porad z zakresu prawa spadkowego i rodzinnego oraz w sprawach związanych z prawem ukraińskim. Biegle posługuje się zarówno językiem ukraińskim, rosyjskim, jak i polskim. Z serwisem spadek.info współpracowała od początku jego istnienia czyli od 2012 roku.
Zapytaj prawnika
