Zrzeczenie się spadku przez zadłużonego spadkobiercę

Wierzycielom przysługuje skarga pauliańska

Jeżeli życzeniem brata jest przeniesienie swoich udziałów w majątku spadkowym na Pana, to oczywiście ma taką możliwość. Zbycie takie może być nieodpłatne (np. darowizna), jak i odpłatne (sprzedaż). Należy jednakże pamiętać, że wierzyciele Pańskiego brata dysponują środkami prawnymi, aby dokonane przez niego czynności prawne polegające na zbyciu udziałów w spadku zostały uznane przez sąd za bezskuteczne względem nich. Bowiem wierzycielom przysługuje instytucja zwana skargą pauliańską uregulowana w Kodeksie cywilnym (K.c.).

Stosownie do art. 527 § 1 K.c. – gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.

Według § 2 art. 527 K.c. – czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności.

Gdyby zatem brat przeniósł swoje udziały w spadku na Pana rzecz w drodze nieodpłatnej czynności prawnej, zastosowanie będzie miał art. 528 K.c., zgodnie z którym – jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

W takiej sytuacji wierzyciel musiałby jedynie w toku postępowania sądowego udowodnić, że brat działał w zamiarze jego (wierzyciela) pokrzywdzenia.

Zobacz również: Zrzeczenie się spadku po ojcu

Domniemanie, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli

Ważna jest tu również treść art. 529 K.c., gdzie czytamy, że – jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny.

Gdyby więc Pański brat zawarł z Panem umowę o odpłatne przeniesienie własności (umowa sprzedaży, dział spadku ze spłatą na rzecz brata za przekazany Panu udział), to wówczas – jako że ta czynność prawna byłaby czynnością prawną odpłatną –artykuł 528 K.c. nie miałby zastosowania. Jednak w takiej sytuacji znaczenie miałoby domniemanie z art. 527 § 3 stosownie do którego, jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Gdyby doszło między Panami do czynności prawnej odpłatnej, musiałby Pan wykazać, że nie miał wiedzy o tym, że brat działa z pokrzywdzeniem wierzycieli, a więc obalić powyższe domniemanie. Czyli w przypadku wystąpienia przez wierzyciela Pańskiego brata ze skargą paulińską Pan, uprzednio zawarłszy z bratem umowę o odpłatne przeniesienie własności, musiałby w sądzie udowodnić, że nie wiedział jego o długach.

Jeżeli wierzyciele doprowadziliby do uznania za bezskuteczną umowy o przeniesienie udziału w spadku, jaką ewentualnie Pański brat zawarłby z Panem, to będą oni mogli zaspokoić się z tego udziału w spadku, tak jakby brat nadal był jego właścicielem. Wierzyciel mógłby przeprowadzić postępowanie egzekucyjne, mimo że Pan, a nie brat, byłby już wtedy formalnie właścicielem majątku spadkowego.

Art. 531 § 1 K.c. wskazuje, iż uznanie za bezskuteczną czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli następuje w drodze powództwa lub zarzutu przeciwko osobie trzeciej, która wskutek tej czynności uzyskała korzyść majątkową.

Jeśli osoba trzecia rozporządziła uzyskaną korzyścią, wierzyciel może wystąpić bezpośrednio przeciwko tej osobie, jeżeli wiedziała o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną albo jeżeli rozporządzenie było nieodpłatne.

Jeżeli brat dokona jakichś czynności prawnych związanych ze swoim udziałem w spadku, to wierzyciel ma dość długi okres czasu na wystąpienie ze skargą pauliańską. Art. 534 K.c. wskazuje bowiem, iż uznania czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną nie można żądać po upływie lat pięciu od daty tej czynności.

Zobacz również: Czy można zrzec się spadku po jego przyjęciu?

Umowa uznana za bezskuteczną, gdy egzekucja długu staje się niemożliwa

Jeżeli zbycie przez brata udziałów w spadku spowodowałoby, że wierzyciele nie mogliby wyegzekwować od niego zadłużenia, mogliby też skorzystać z innej możliwości żądania uznania takiej umowy za bezskuteczną w stosunku do nich. Taką możliwość daje im art. 59 K.c., który stanowi, że w razie zawarcia umowy, której wykonanie czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej, osoba ta może żądać uznania umowy za bezskuteczną w stosunku do niej, jeżeli strony o jej roszczeniu wiedziały albo jeżeli umowa była nieodpłatna. Uznania umowy za bezskuteczną nie można żądać po upływie roku od jej zawarcia.

Jak zatem widać, gdyby brat rozporządził przypadającym mu udziałem w spadku na rzecz Pana nieodpłatnie (darowizna, dział spadku bez spłaty), jego wierzyciele mieliby dość łatwą drogę do uznania takiej czynności za bezskuteczną względem nich, a więc do przeprowadzenia egzekucji z udziału w spadku brata, mimo że nie będzie on już formalnie do niego należał.

W przypadku darowizny wierzyciele mogą żądać bezskuteczności, chociażby osoba nabywająca udziały nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

W przypadku umowy odpłatnej, ze względu na to, że jest Pan osobą bliską w stosunku do brata, jeżeli wierzyciel wystąpiłby ze skargą pauliańską, to Pan w toku postępowania sądowego musiałby obalić domniemanie, zgodnie z którym  nabywająca udziały w spadku osoba bliska wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Podsumowując: nie istnieje taka umowa przekazania udziałów w spadku, która w 100% chroniłaby Pańskiego brata przed jego wierzycielami. Oczywiście nie ma żadnej pewności, że wierzyciele wystąpią ze skargą pauliańską. Wszystko zależy od tego, w jaki sposób prowadzą oni swoje sprawy. Aby wystąpić ze skargą pauliańską, wierzyciele brata musieliby wiedzieć o tym, że brat otrzymał część spadku i że go zbył na Pana rzecz.

Jeżeli brat zbyłby swoje udziały w spadku, to ewentualna egzekucja z tych udziałów byłaby możliwa dopiero po przeprowadzeniu przez wierzycieli postępowania o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną względem nich i, co oczywiste, po wygraniu tej sprawy.

W przypadku nieodpłatnej czynności prawnej byłoby to dość łatwe dla wierzyciela, ze względu na powyżej wskazane przepisy. W przypadku czynności prawnej odpłatnej na rzecz osoby bliskiej – ta osoba (czyli Pan) musiałaby wykazywać, że nie wiedziała nic na temat tego, że w związku ze zbyciem udziałów brat działał z pokrzywdzeniem wierzycieli.

Zobacz również: Zrzeczenie się spadku po ojcu na rzecz matki

Zrzeczenie się roszczenia o zachowek

Zasugeruję jeszcze jedną kwestię: zachowek. Otóż przepisy prawa nie przewidują wprost możliwości zrzeczenia się prawa do zachowku, ale jest on prawem osoby uprawnionej, a tym samym osoba ta może z tego prawa skorzystać, ale nie musi. Zrzeczenie się roszczenia o zachowek jest możliwe jako pewne zobowiązanie się uprawnionego do tego, aby w przyszłości nie dochodził od zobowiązanego określonego roszczenia. Takie zrzeczenie jest możliwe poprzez zawarcie w formie pisemnej umowy lub jednostronnym pisemnym oświadczeniu uprawnionego, w którym zrzeka się on w przyszłości dochodzenia tego roszczenia, jednakże oświadczenie takie ma charakter wyłącznie dowodowy w przyszłej sprawie o zachowek. Nie jest to zrzeczenie się definitywne.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.