Zachowek dla dzieci wydziedziczonego

Rodzic jako przedstawiciel ustawowy niepełnoletniego dziecka

Zgodnie z art. 98 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (w skrócie: K.r.o.):

„§ 1. Rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. Jeżeli dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską obojga rodziców, każde z nich może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy dziecka.

§ 2. Jednakże żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka:

1) przy czynnościach prawnych między dziećmi pozostającymi pod ich władzą rodzicielską;

2) przy czynnościach prawnych między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem, chyba że czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz dziecka albo że dotyczy należnych dziecku od drugiego z rodziców środków utrzymania i wychowania.

§ 3. Przepisy paragrafu poprzedzającego stosuje się odpowiednio w postępowaniu przed sądem lub innym organem państwowym”.

Z powyższego wynika, że w Pani sprawie dopuszczalna jest reprezentacja dzieci przez każdego z rodziców.

Zobacz również: Jak sprawdzić nieruchomości zmarłego?

Pozew o zachowek przeciwko spadkobiercy testamentowemu

Można złożyć jeden pozew o zachowek przeciwko spadkobiercy testamentowemu, z tym że w pozwie trzeba sformułować żądanie każdego dziecka osobno. Można również złożyć trzy osobne wnioski w imieniu każdego z dzieci, a później wnioskować o połączenie tych spraw. Sugerowałabym jednak złożenie jednego wniosku w odniesieniu do trojga dzieci.

Składając do sądu pozew o zachowek, należy go opłacić. Opłata od takiego pozwu wynosi 5% wartości przedmiotu sporu – czyli kwoty dochodzonego w pozwie zachowku. Przy składaniu pozwu Pani (jako wnosząca go w imieniu małoletnich dzieci) musi go więc opłacić. Jeżeli jednak to strona pozwana, czyli Pani siostra, przegra sprawę o zachowek dla dzieci wydziedziczonego, będzie musiała – oprócz zapłaty zachowku – dodatkowo ponieść koszty procesu. W pozwie o zachowek musi Pani oczywiście zamieścić wniosek zasądzenie od pozwanej na rzecz powodów kosztów procesu według norm przepisanych.

W pozwie może Pani wnioskować również o zwolnienie od kosztów sądowych, jeżeli nie jest Pani w stanie ponieść kosztów wpisu sądowego. W tym celu, równocześnie z pismem podlegającym opłacie (pozwem) lub w terminie 7 dni od doręczenia wezwania sądu o uiszczenie opłaty, należy złożyć do sądu wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych wraz z oświadczeniem obejmującym szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów. Oświadczenie sporządza się według ustalonego wzoru. Jest on dostępny w sekretariacie sądu albo na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości. Wniosek o zwolnienie z kosztów winien być uzasadniony sytuacją majątkową osoby ubiegającej się o zwolnienie.

W uzasadnieniu wnioskujący o przyznanie zwolnienia od kosztów powinien zwięźle przedstawić swoją sytuację materialną, uzasadniającą przyznanie mu zwolnienia od kosztów oraz przedstawić odpowiednie dowody, które ją potwierdzają. Jeżeli wnioskodawca jest małoletni lub pozostaje na czyimś utrzymaniu, uzasadnienie wniosku powinno odnosić się także do sytuacji majątkowej osoby zobowiązanej do alimentacji lub ją utrzymującej.

Jak oszacować masę spadkową?

Jeżeli wszystkie ruchomości i nieruchomości, o których Pani wspomina, zostały nabyte podczas trwania małżeństwa, to przyjmuje się, że wchodziły do majątku wspólnego małżeńskiego i w skład spadku po Pani mamie wejdzie połowa udziału w majątku wspólnym (ze względu na domniemanie równości udziałów małżonków w majątku wspólnym). Jeśli samochód, o którym Pani pisze, został nabyty w trakcie małżeństwa Pani rodziców, to niezależnie od tego, kto jest wpisany w dowodzie rejestracyjnym, połowa udziału w tym samochodzie należała do Pani mamy i wejdzie w skład spadku po niej.

Jeśli ma Pani trudności z wyjawieniem masy spadkowej, przepisy prawa przewidują w tej sytuacji instytucję wyjawienia przedmiotów spadkowych, ale ma ona zastosowanie w przypadku, gdy wcześniej został sporządzony spis inwentarza.

Zgodnie z art. 637 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego (w skrócie: K.p.c.): „na wniosek tego, kto uprawdopodobni, że jest spadkobiercą, uprawnionym do zachowku lub zapisobiercą, albo wykonawcy testamentu, wierzyciela mającego pisemny dowód należności przeciwko spadkodawcy lub właściwego urzędu skarbowego sąd postanowi sporządzenie spisu inwentarza”.

Może Pani w imieniu dzieci wystąpić do sądu spadku (tego, który wydał postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku) z wnioskiem o sporządzenie spisu inwentarza.

We wniosku należy wskazać, że Pani dzieciom przysługuje roszczenie o zachowek jako zstępnym córki spadkodawcy wydziedziczonej w testamencie. Należy wskazać również datę wydania postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po Pani mamie oraz sygnaturę akt tej sprawy (do wniosku można dołączyć odpis postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku).

Wniosek powinien być należycie opłacony – opłata od wniosku jest stała i wynosi 50 zł.

Oczywiście we wniosku powinno zostać zaznaczone, że składają go Pani dzieci, działając za pośrednictwem Pani – ich przedstawiciela ustawowego.

Spis inwentarza

Postanowienie o sporządzeniu spisu inwentarza wykonuje na zlecenie sądu rejonowego komornik, w którego okręgu znajdują się rzeczy podlegające zabezpieczeniu lub wciągnięciu do spisu inwentarza. Do spisu inwentarza wciąga się majątek spadkodawcy z zaznaczeniem wartości każdego przedmiotu, a także długi spadku. Oprócz tego w spisie inwentarza wykazuje się wartość czystego spadku, z uwzględnieniem wartości rzeczy i praw spornych. Komornik dokonujący spisu inwentarza ustala z urzędu, jakie przedmioty powinny być wciągnięte do spisu.

Komornik za przeprowadzenie spisu inwentarza pobiera opłatę. Oplata należna komornikowi wynosi 10% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego za każdą rozpoczętą godzinę. Jeżeli nie są Państwo w stanie ponieść tej opłaty, to we wniosku o sporządzenie spisu inwentarza można zamieścić wniosek o zwolnienie z opłaty od sporządzenia spisu inwentarza.

Jeżeli po sporządzeniu spisu inwentarza zachodzi wątpliwość, czy zostały w nim zamieszczone wszystkie przedmioty należące do spadku lub czy zamieszczone w spisie inwentarza długi istnieją, to sąd spadku może nakazać spadkobiercy wyjawienie przedmiotów spadkowych. Postępowanie o wyjawienie majątku spadkowego zostało unormowane w art. 655-660 K.p.c..

Sąd wszczyna postępowanie z urzędu lub na wniosek spadkobiercy, wykonawcy testamentu, wierzyciela spadku albo właściwego urzędu skarbowego, a także – prokuratora.

Zachowek dla pełnoletniej córki

Jeśli chodzi o ewentualny zachowek dla Pani dorosłej córki z pierwszego małżeństwa, trzeba stwierdzić, że art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego (w skrócie: K.c.) nie wskazuje, w jakiej chwili ma istnieć niezdolność do pracy lub małoletność uprawnionego z tytułu zachowku. Biorąc jednak pod uwagę fakt, że roszczenie o zachowek powstaje w chwili otwarcia spadku (czyli de facto od śmierci spadkodawcy), ta chwila powinna też decydować o wysokości zachowku – o tym, czy będzie on stanowił 1/2, czy 2/3 spadku (por. orzeczenie SN z 19 listopada 1948 r., Wa C 219/48, PiP 1949, nr 11, s. 126). Przyjęcie jakiejkolwiek innej chwili (orzekania o obowiązku zapłaty, wystąpienia z żądaniem zapłaty) stwarzałoby niebezpieczeństwo przypadkowości i dowolności (tak: J. Pietrzykowski, Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 1972, s. 1909). Ponadto bez wskazań ustawy w tym zakresie trudno byłoby dokonywać wyboru innego momentu niż chwila otwarcia spadku, która decyduje w zasadzie o kręgu podmiotów uprawnionych do zachowku.

Ani sąd, a ani Pani nie muszą informować Pani dorosłej córki o sprawie o zachowek dla dzieci wydziedziczonego. Oczywiście Pani może zawiadomić dziecko o prawie wystąpienia o zachowek, ale nie ma Pani takiego obowiązku. Musi Pani jednak ujawnić w pozwie pisanym w imieniu niepełnoletnich dzieci także istnienie dorosłej córki, ponieważ ten fakt zmienia wysokość należnego dzieciom zachowku.

Wyliczenie wartości zachowku

Uproszczony wzór dla ustalenia wartości zachowku to:

1. Dla małoletnich i osób trwale niezdolnych do pracy: 2/3 × udział spadkowy przy dziedziczeniu ustawowym × czysta wartość spadku = wartość zachowku.
2. Dla pozostałych osób: 1/2 × udział spadkowy przy dziedziczeniu ustawowym × czysta wartość spadku = wartość zachowku.

Według orzecznictwa dotyczącego obliczenia wartości zachowku:

1. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 1985 r. III CZP 69/84: „obliczenie zachowku następuje na podstawie wartości spadku ustalonej według cen z daty orzekania o roszczeniach z tego tytułu”.
2. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 2005 r. I CK 765/04: „w celu określenia zachowku wartość spadku ustala się według cen z chwili orzekania o zachowku. Chwilą tą powinna być chwila orzekania przez sąd drugiej instancji, jako sąd merytorycznie rozpoznający sprawę”.

Jako że Pani dzieci były niepełnoletnie na dzień śmierci Pani mamy, można żądać od spadkobiercy testamentowego zachowku w wysokości 2/3 z tego, co odziedziczyłyby, gdyby odbyło się dziedziczenie ustawowe. Gdyby dziedziczyli Państwo zgodnie z ustawą, Pani i siostra odziedziczyłyby po 1/2 udziału w spadku. Pani udział będzie podzielony miedzy Pani czworo dzieci (troje niepełnoletnich i dorosłą córkę), a więc każde z nich otrzyma po 1/6 (1/2 × 3) udziału. Każde z Pani dzieci może więc ubiegać się o zapłatę sumy pieniężnej odpowiadającej 1/9 wartości spadku po ich babci (2/3 z 1/6).

Zakładając, że wartość spadku wynosi 200 000 zł, to należny zachowek dla każdego z czworga dzieci wyniesie ok. 22 222 zł.

Jeśli siostra nie będzie chciała dobrowolnie wypłacić zachowku na rzecz Pani dzieci, konieczne będzie powołanie rzeczoznawcy. W pierwszej kolejności musi Pani jednak w imieniu dzieci wystosować do siostry wezwanie do zapłaty zachowku w określonym przez Panią terminie. Jeżeli siostra nie odpowie na wezwanie i nie zapłaci należnego zachowku, to wówczas pozostaje droga sądowa – złożenie pozwu o zachowek. Roszczenie o zachowek przedawnia się z upływem pięciu lat od śmierci spadkodawcy lub otwarcia testamentu.

Spór może powstać przede wszystkim o wycenę spadku. Wystarczy, że sama Pani oszacuje wartość rynkową nieruchomości i na tej podstawie wyliczy należny Pani zachowek. Oczywiście jeżeli siostra nie będzie zgadzała się z Pani wyceną, a sprawa trafi do sądu, to wówczas sąd sam powoła rzeczoznawcę do dokonania stosownej wyceny. Koszty procesu (w tym i koszty rzeczoznawcy) zazwyczaj pokrywa strona przegrywająca sprawę.

Zachowek wypłacany w ratach

Sąd może rozłożyć spłatę zachowku na raty, jeśli pozwana o to zawnioskuje. O wysokości dokonywanych wpłat rat oraz okresów, w jakich mają być wpłacane, sąd orzeka, biorąc pod uwagę całokształt dokonanych ustaleń oraz zebranego materiału, możliwości zobowiązanego do zapłaty świadczenia, a także słuszny interes wierzyciela, na rzecz którego świadczenie to ma być dokonane w ratach. Sąd może w uzasadnionych przypadkach rozłożyć świadczenie, jednakże okres na jaki może być rozłożone przez sąd świadczenie na raty nie może być dłuższy niż lat 10.

Jednak jak wynika z praktyki, sądy rozkładają wypłatę zachowku zwykle maksymalnie na 5 lat.

W wezwaniu o zapłatę zachowku może Pani wskazać ostateczny termin na zapłatę zachowku, np. miesiąc od dnia otrzymania wezwania do zapłaty, lub określić konkretną datę, np. do końca 2014 roku.

Natomiast w pozwie może Pani zamieścić wniosek o zasądzenie od pozwanej na rzecz każdego z powodów określonej sumy wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty.

Pozew o zachowek – jakie dokumenty?

Dokumenty, jakie należy dołączyć do pozwu o zachowek dla dzieci wydziedziczonego, to:

• akt zgonu mamy;
• postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po Pani mamie,
• odpisy ksiąg wieczystych nieruchomości. Jeśli nie uda się Pani zdobyć samodzielnie odpisów, to może Pani wnioskować w sądzie o dołączenie ich do akt sprawy;
• wykaz innych przedmiotów spadkowych; kopia wezwania do zapłaty zachowku Pani siostry oraz potwierdzenia otrzymania przez nią Pani listu;
• akty urodzenia Pani dzieci;
• odpis pozwu;
• dowód uiszczenia opłaty od pozwu o zachowek (jeśli nie będzie Pani składać wniosku o zwolnienie z kosztów sądowych).

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.