Dziedziczenie przez osobę ubezwłasnowolnioną

Tydzień temu pani Elżbieta została opiekunem prawnym swojej ubezwłasnowolnionej całkowicie kuzynki. Kuzynka przebywa w domu pomocy społecznej. Jej rodzice zmarli niecałe dwa lata temu, oboje w jednym dniu. Pozostawili po sobie mieszkanie. Mieli jeszcze syna, który też już nie żyje. On był po rozwodzie, miał dwóch synów, z którymi ani zmarły, ani nikt z rodziny pani Elżbiety nie utrzymywał kontaktów. Pani Elżbieta nie wiem, gdzie ich szukać, pyta więc, jak ma dalej, jako opiekun prawny, postępować. Jak wygląda dziedziczenie osoby ubezwłasnowolnionej? Czy sąd może ustanowić ubezwłasnowolnioną kuzynkę jedyną spadkobierczynią swoich rodziców? Jak załatwić sprawy związane ze spadkiem?

Prawo do dziedziczenia przez osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie

Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie ma zdolności do czynności prawnych. Posiada natomiast zdolność prawną. Oznacza to, że prawo do dziedziczenia osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie i osoby posiadającej pełną zdolność do czynności prawnej są takie same. W szczególności osoba ubezwłasnowolniona może być spadkobiercą, również testamentowym.

Jako że zmarli rodzice ubezwłasnowolnionej całkowicie kuzynki nie pozostawili testamentów, to po ich śmierci ma miejsce dziedziczenie ustawowe.

Art. 931 § 1 Kodeksu cywilnego (K.c.) wskazuje, iż w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.

Stosownie do powyższego przepisu spadek po rodzicach ubezwłasnowolnionej całkowicie nabyli ona i jej brat (jeśli brat zmarł przed rodzicami, to jego udział dziedziczą jego zstępni (czyli dzieci), każdy po 1/2 udziału w spadku.

Brak zdolności do czynności prawnych powoduje, że czynności prawnych za ubezwłasnowolnionego dokonuje jego opiekun prawny.

Zobacz również: Odrzucenie spadku przez osobę niepełnosprawną 

Reprezentowanie osoby ubezwłasnowolnionej w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku

Pani Elżbieta, jako opiekun prawny kuzynki, może reprezentować ubezwłasnowolnioną w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku czy dział spadku. Dbając należycie o jej interesy i majątek, pani Elżbieta powinna wystąpić do sądu z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłych, a następnie o dział spadku (jeśli spadek odziedziczy, oprócz córki zmarłych, również ich syn (ewentualnie jego zstępni).

W celu stwierdzenia nabycia spadku należałoby skierować do właściwego sądu stosowny wniosek. W grę wchodziłoby stwierdzenie nabycia spadku po dwojgu spadkodawcach. W zasadzie wniosek o stwierdzenie nabycia spadku powinien dotyczyć nabycia spadku po jednym, określonym spadkodawcy, ale obowiązujące przepisy nie wyłączają możliwości połączenia kilku wniosków i rozpoznania ich w jednym postępowaniu. Możliwe jest więc połączenie postępowania i wydanie postanowienia odnośnie kilku osób kolejno po sobie dziedziczących.

Zobacz również: Majątek osoby ubezwłasnowolnionej po jej śmierci

Połączenie postępowania i wydanie postanowienia odnośnie kilku osób kolejno po sobie dziedziczących

W jednym wniosku można więc domagać się stwierdzenia nabycia spadku po matce i ojcu kuzynki. Dopuszczalne jest takie połączenie żądań pod warunkiem, że właściwość sądu jest uzasadniona dla każdego żądania. Sądem właściwym jest sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. W związku z tym, jeśli rodzice kuzynki mieli takie samo miejsce zamieszkania, możliwe będzie przeprowadzenie obu postępowań w ramach jednego wniosku.

We wniosku należałoby jednak wyraźnie zaznaczyć, że chodzi o stwierdzenie nabycia spadku po dwóch spadkodawcach.

Po złożeniu kompletnego wniosku sędzia wyznaczy rozprawę, na którą wezwie wnioskodawcę i uczestników postępowania. Pouczenie o obowiązku lub braku obowiązku stawiennictwa w sądzie znajdzie się na wezwaniu na rozprawę.

Problem z odnalezieniem spadkobierców

Co w sytuacji, jeżeli pani Elżbieta ma problem z odnalezieniem spadkobierców? Wraz z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku należy złożyć wniosek o poszukiwanie pozostałych spadkobierców przez ogłoszenie w prasie.

W praktyce często zdarzają się sytuację, gdy nie ma możliwości ustalenia spadkobierców, ponieważ np. część spadkobierców przebywa za granicą, nie jest znany ich adres. Zachodzą tutaj dwie sytuacje:

1. Albo osoby te są znane z imienia i nazwiska, ale nie jest znane ich miejsce pobytu – wówczas ustanawia się kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu. Zgodnie z art. 143 K.p.c., „jeżeli stronie, której miejsce pobytu nie jest znane, ma być doręczony pozew lub inne pismo procesowe, wywołujące potrzebę podjęcia obrony jej praw, doręczenie może do chwili zgłoszenia się strony albo jej przedstawiciela lub pełnomocnika nastąpić tylko do rąk kuratora ustanowionego na wniosek osoby zainteresowanej przez sąd orzekający”. Kuratora można jednak ustanowić tylko wtedy, kiedy znane jest imię i nazwisko danej osoby i jest wiadomo, że ta osoba w ogóle żyje.
2. Albo też w ogóle nie wiadomo, kto jest spadkobiercą, nie tylko gdzie mieszka, ale nie znamy też  imienia, nazwiska, nie wiadomo, czy żyje, czy nie. W takim wypadku właściwą instytucją jest tzw. poszukiwanie spadkobierców przez ogłoszenie.

Wezwanie spadkobierców nieznanych z miejsca pobytu przez ogłoszenie

Zgodnie z art. 672 K.p.c.: „Jeśli zapewnienie spadkowe nie było złożone albo jeżeli zapewnienie lub inne dowody nie będą uznane przez sąd za wystarczające, postanowienie w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku może zapaść dopiero po wezwaniu spadkobierców przez ogłoszenie”. Zgodnie z art. 673 „ogłoszenie powinno zawierać:

1. imię, nazwisko, zawód oraz ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy;
2. datę śmierci spadkodawcy;
3. wskazanie majątku pozostałego po spadkodawcy;
4. wezwanie, aby spadkobiercy w ciągu 6 miesięcy od dnia wskazanego w ogłoszeniu zgłosili i udowodnili nabycie spadku, gdyż w przeciwnym razie mogą być pominięci w postanowieniu o stwierdzenie nabycia spadku”.

Ogłoszenie powinno być umieszczone w piśmie poczytnym na całym obszarze państwa i podane publicznie do wiadomości w miejscu ostatniego zamieszkania spadkodawcy na tym obszarze, w sposób w miejscu tym przyjęty. „Jeżeli wartość spadku jest nieznaczna, sąd może zaniechać umieszczenia ogłoszenia w piśmie″ (art. 674 § 2). W praktyce ogłoszenie umieszcza się np. w „Rzeczpospolitej” oraz w „Monitorze Sądowym i Gospodarczym”.

Następnie trzeba poczekać 6 miesięcy (liczy się od daty ukazania się ogłoszenia w „Monitorze Sądowym i Gospodarczym”). Sąd wyznacza rozprawę, na którą wezwie także osoby, które wskutek ogłoszenia zgłosiły żądanie i podały miejsce zamieszkania. „Jeżeli w ciągu 6 miesięcy od dnia ogłoszenia o wezwaniu spadkobierców nikt nie zgłosi nabycia spadku albo zgłosiwszy je, nie udowodni go na rozprawie, sąd wyda postanowienie stwierdzające nabycie spadku tylko na rzecz tych spadkobierców, których prawa zostały wykazane” (art. 676 K.p.c.).

Oznacza to, że sąd pominie w postanowieniu tych spadkobierców, których nie udało się odnaleźć i w przypadku pani Elżbiety przyzna spadek w całości ubezwłasnowolnionej kuzynce.

Zobacz również: Rozporządzanie majątkiem osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.