Dziedziczenie po małżonku który napisał testament przed ślubem

Kiedy powstaje wspólność ustawowa małżeńska?

Pani pytanie dotyczy zarówno tematu małżeńskich ustrojów majątkowych, jak i spadkobrania w małżeństwie. Zacznę od przedstawienia pierwszej problematyki, potem drugiej, a następnie podpowiem, co można zrobić w Pani przypadku.

Zgodnie z art. 31 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (w skrócie: K.r.o.) z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

Majątek wspólny małżonków

Do majątku wspólnego należą w szczególności:

1. pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
2. dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
3. środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
4. kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, z późn. zm.).

Majątek osobisty każdego z małżonków

Do majątku osobistego każdego z małżonków należą:

1. przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;
2. przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;
3. prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
4. przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;
5. prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
6. przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;
7. wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
8. przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;
9. prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;
10. przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków są objęte wspólnością ustawową także w wypadku, gdy zostały nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił. Każdy z małżonków jest uprawniony do współposiadania rzeczy wchodzących w skład majątku wspólnego oraz do korzystania z nich w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez drugiego małżonka.

Mieszkanie osoby, która zamierza wstąpić w związek małżeński, stanowi zatem jego majątek osobisty, do którego nowy współmałżonek nie ma żadnych praw własnościowych. Oznacza to, że przy okazji ewentualnego rozwodu mieszkanie nie będzie podlegało podziałowi. Współmałżonek nie może dysponować tym majątkiem, a po jego śmierci nikt z jego rodziny nie będzie dziedziczył mieszkania czy jego udziału. Mieszkanie należy tylko i wyłącznie do małżonka, który nabył je przed wstąpieniem w związek małżeński (czyli Pani ciotki).

Zobacz również: Testament na małżonka

Czy intercyza chroni przed dziedziczeniem majątku osobistego małżonka?

Aby uzyskać taki stan, nie ma potrzeby zawierać umowy majątkowej (intercyzy). Intercyza nie uchroni też przed dziedziczeniem majątku osobistego współmałżonka.

Przepisy Kodeksu cywilnego (w skrócie: K.c.) regulują sprawę dziedziczenia w ten sposób, że dziedziczeniu podlegają wszystkie składniki majątku osoby zmarłej, niezależnie od chwili jego nabycia. Majątek osobisty będzie zatem podlegał dziedziczeniu przez spadkobierców żyjących w chwili śmierci właściciela. Intercyza nie dotyczy kwestii dziedziczenia.

Podstawową regułą dziedziczenia jest to, że dziedziczą określone grupy spadkobierców w ustalonej przez prawo kolejności. W przypadku tu opisanym zastosowanie będzie miał art. 931 K.c., który stanowi że: „W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych”.

Kiedy małżonek nie będzie dziedziczył po zmarłym?

Współmałżonek nie może dziedziczyć tylko w dwóch przypadkach. Art. 940 K.c. ustala, że: „Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione. Wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje na mocy orzeczenia sądu. Wyłączenia może żądać każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem; termin do wytoczenia powództwa wynosi sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej jednak niż jeden rok od otwarcia spadku”.

Drugą sytuacją, w której małżonek nie będzie dziedziczył, będzie ustalenie, że jest on niegodny dziedziczenia. Ta instytucja przewidziana jest w art. 928 K.c. Spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli:

1. dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
2. podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
3. umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego. 

Spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jak by nie dożył otwarcia spadku.

Sporządzenie testamentu na wypadek śmierci małżonka 

W każdym pozostały przypadku nowy małżonek, będący małżonkiem w chwili śmierci współmałżonka, dziedziczy po nim, niezależnie od tego, kiedy został zgromadzony majątek zmarłego. Oczywiście jest to sytuacja odnosząca się do dziedziczenia ustawowego. Spadkodawca może bowiem dokonać zmian w tych regułach poprzez rozrządzenie swoim majątkiem na wypadek śmierci w drodze testamentu. Testament może być sporządzony pisemnie, osobiście przez spadkodawcę lub przed notariuszem. Oczywiście istnieją także testamenty szczególne (w tym ustny), o które jednak Pani nie pyta.

Spadkodawca może w każdej chwili odwołać zarówno cały testament, jak i jego poszczególne postanowienia. Ważne, by w chwili sporządzenia testamentu miał on pełną zdolność do czynności prawnych, był świadomy swoich decyzji. Testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:

1. w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
2. pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
3. pod wpływem groźby.  

Zobacz również: Dziedziczenie po mężu a jego majątek osobisty

O czym pamiętać sporządzając testament?

Testament obowiązuje od chwili jego sporządzenia, dlatego bardzo ważne jest, aby zawierał datę lub takie określenie, które pozwoli na ustalenie czasu, w którym został sporządzony. Art. 946 K.c. stanowi, że odwołanie testamentu może nastąpić bądź w ten sposób, że spadkodawca sporządzi nowy testament, bądź też w ten sposób, że w zamiarze odwołania testament zniszczy lub pozbawi go cech, od których zależy jego ważność, bądź wreszcie w ten sposób, że dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień.

Jeżeli spadkodawca sporządził nowy testament, nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, ulegają odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu. Dopóki więc spadkodawca nie zmieni testamentu lub nie odwoła go we właściwy sposób, jego decyzje pozostają w mocy. Kodeks cywilny nie przewiduje, by zawarcie nowego związku małżeńskiego czy urodzenie się nowego dziecka z mocy prawa zmieniało treść testamentu lub w inny sposób wpływało na jego ważność.

W tym konkretnym przypadku pisemny, własnoręczny testament sporządzony na rzecz członka rodziny przed zawarciem nowego związku małżeńskiego nadal będzie więc obowiązywał po zawarciu małżeństwa. W ten sposób nowy małżonek zostanie wyłączony od dziedziczenia, jednak pozostanie mu uprawnienie do zachowku. Tego stanu także nie można wyłączyć poprzez intercyzę, bo dotyczy ona tylko sytuacji majątkowej małżonków w trakcie życia.

Czy można wyłączyć kogoś od należnego zachowku?

Od zachowku można wyłączyć jedynie przez wydziedziczenie, ale ku temu muszą zaistnieć określone przesłanki. Art. 991 K.c. wyjaśnia instytucję zachowku w następujący sposób:

„§ 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

§ 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia”.

Z art. 1008 K.c. wynika, że spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

1. wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2. dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3. uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Nawet zatem jeśli między małżonkami istnieje rozdzielność majątkowa lub chodzi o majątek osobisty współmałżonka, a małżonek ustanowił w testamencie spadkobiercę innego niż współmałżonek, pozostającemu przy życiu małżonkowi przysługuje prawo do zachowku, chyba że został wydziedziczony.

Reasumując:

1. Tak, testament sporządzony przed zawarciem nowego związku małżeńskiego jest ważny.
2. Spadek obejmuje zarówno majątek osobisty, jak i wspólny współmałżonków, więc współmałżonkowie dziedziczą także tę część spadku, która powstała z majątku osobistego. Intercyza nie dotyczy spadku, lecz stosunków majątkowych za życia. Nie zmienia ona sytuacji spadkowej współmałżonka jako potencjalnego dziedzica. Nie ma zatem potrzeby jej zawierania odnośnie do majątku osobistego.
3. Po śmierci małżonka współmałżonek ma prawo do zachowku (przy dziedziczeniu testamentowym), o ile nie został wydziedziczony.

Zobacz również: Spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu a dziedziczenie

Umowa o zrzeszenie się dziedziczenia

Aby jednak uniknąć sytuacji opisanej w ostatnim punkcie, można ze współmałżonkiem zawrzeć umowę o zrzeczenie się dziedziczenia. Zgodnie z art. 1048 K.c. spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych zrzekającego się, chyba że umówiono się inaczej. Zrzekający się oraz jego zstępni, których obejmuje zrzeczenie się dziedziczenia, zostają wyłączeni od dziedziczenia, tak jakby nie dożyli otwarcia spadku. Zrzeczenie się dziedziczenia może być uchylone przez umowę między tym, kto zrzekł się dziedziczenia, a tym, po kim się dziedziczenia zrzeczono. Umowa powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

Ponieważ zrzekający się traktowany jest tak, jakby nie dożył otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy), nie może rościć sobie pretensji do zachowku, ponieważ zachowek przysługuje tym, którzy dziedziczyliby z ustawy. Z ustawy dziedziczą żyjący w chwili śmierci spadkodawcy.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.