Wydziedziczenie wnuka a zachowek dla prawnuka

Zgodnie z art. 1008 Kodeksu cywilnego (K.c.) spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie).

Z uwagi na okoliczność, iż Pana mama zmarła jeszcze przed śmiercią babci, stał się Pan po babci bezpośrednim spadkobiercą (wraz z bratem). Jednakże ze względu na to że zostali Panowie wydziedziczeni, nie macie prawa ani do spadku ani do zachowku.

Zgodnie natomiast z art. 1011 K.c. zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę.

Tak więc o zachowek mogą wystąpić Pana i brata dzieci. Pisze Pan, że Pańskie dzieci są niepełnoletnie.

Zgodnie z art. 98 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (K.r.o.):

„§ 1. Rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. Jeżeli dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską obojga rodziców, każde z nich może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy dziecka.

§ 2. Jednakże żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka:

1) przy czynnościach prawnych między dziećmi pozostającymi pod ich władzą rodzicielską;

2) przy czynnościach prawnych między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem, chyba że czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz dziecka albo że dotyczy należnych dziecku od drugiego z rodziców środków utrzymania i wychowania.

§ 3. Przepisy paragrafu poprzedzającego stosuje się odpowiednio w postępowaniu przed sądem lub innym organem państwowym”.

Z powyższego wynika, że w Pana sprawie dopuszczalna jest reprezentacja dzieci przez każdego z rodziców.

Można złożyć jeden pozew o zachowek przeciwko spadkobiercy testamentowemu, z tym że w pozwie trzeba sformułować żądanie każdego dziecka osobno. Można również złożyć trzy osobne wnioski w imieniu każdego z dzieci, a później wnioskować o połączenie tych spraw. Sugerowałabym jednak złożenie jednego wniosku w odniesieniu do trojga dzieci.

Składając do sądu pozew o zachowek, należy go opłacić. Opłata od takiego pozwu wynosi 5% wartości przedmiotu sporu – czyli kwoty dochodzonego w pozwie zachowku. Przy składaniu pozwu Pan (jako wnoszący go w imieniu małoletnich dzieci) musi go więc opłacić. Jeżeli jednak to strona pozwana, czyli spadkobierczyni testamentowa, przegra sprawę o zachowek, będzie musiała – oprócz zapłaty zachowku – dodatkowo ponieść koszty procesu. W pozwie o zachowek musi Pani oczywiście zamieścić wniosek zasądzenia od pozwanej na rzecz powodów kosztów procesu według norm przepisanych.

W pozwie może Pani wnioskować również o zwolnienie od kosztów sądowych, jeżeli nie jest Pan w stanie ponieść kosztów wpisu sądowego. W tym celu, równocześnie z pismem podlegającym opłacie (pozwem) lub w terminie 7 dni od doręczenia wezwania sądu o uiszczenie opłaty, należy złożyć do sądu wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych wraz z oświadczeniem obejmującym szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów. Oświadczenie sporządza się według ustalonego wzoru. Jest on dostępny w sekretariacie sądu albo na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości. Wniosek o zwolnienie z kosztów winien być uzasadniony sytuacją majątkową osoby ubiegającej się o zwolnienie.

W uzasadnieniu wnioskujący o przyznanie zwolnienia od kosztów powinien zwięźle przedstawić swoją sytuację materialną, uzasadniającą przyznanie mu zwolnienia od kosztów oraz przedstawić odpowiednie dowody, które ją potwierdzają. Jeżeli wnioskodawca jest małoletni lub pozostaje na czyimś utrzymaniu, uzasadnienie wniosku powinno odnosić się także do sytuacji majątkowej osoby zobowiązanej do alimentacji lub ją utrzymującej.

Oczywiście taki pozew o zachowek oddzielnie sporządza córka brata we własnym imieniu i może zawnioskować o połączenie jej sprawy ze sprawą Pana dzieci.

Uproszczony wzór dla ustalenia wartości zachowku to:

1. Dla małoletnich i osób trwale niezdolnych do pracy: 2/3 × udział spadkowy przy dziedziczeniu ustawowym × czysta wartość spadku = wartość zachowku.
2. Dla pozostałych osób: 1/2 × udział spadkowy przy dziedziczeniu ustawowym × czysta wartość spadku = wartość zachowku.

Według orzecznictwa dotyczącego obliczenia wartości zachowku:

1. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 1985 r. III CZP 69/84: „obliczenie zachowku następuje na podstawie wartości spadku ustalonej według cen z daty orzekania o roszczeniach z tego tytułu”.
2. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 2005 r. I CK 765/04: „w celu określenia zachowku wartość spadku ustala się według cen z chwili orzekania o zachowku. Chwilą tą powinna być chwila orzekania przez sąd drugiej instancji, jako sąd merytorycznie rozpoznający sprawę”.

Jako że Pana dzieci były niepełnoletnie na dzień śmierci Pana babci, można żądać od spadkobiercy testamentowego zachowku w wysokości 2/3 z tego, co odziedziczyłyby, gdyby odbyło się dziedziczenie ustawowe. Gdyby dziedziczyli Panowie zgodnie z ustawą, Pan i brat odziedziczylibyście po 1/2 udziału w spadku. Pana udział będzie podzielony miedzy Pana troje niepełnoletnich dzieci, a więc każde z nich otrzyma po 1/6 (1/2 dzielone na 3) udziału. Każde z Pańskich dzieci może więc ubiegać się o zapłatę sumy pieniężnej odpowiadającej 1/9 wartości spadku po ich babci (2/3 z 1/6).

Zakładając, że wartość spadku wynosi 100 tys. zł, to należny zachowek dla każdego z trójki dzieci wyniesie ok. 11 tys. zł.

Z kolej w wypadku Pana brata cały jego udział w spadku (1/2) przypadnie jego jedynej córce, która z uwagi na to, że w chwili śmierci babci była pełnoletnia, może ubiegać się o zachowek w wysokości 1/4 wartości nieruchomości (1/2 z 1/2), czyli kwoty 25 tys zł.

W pierwszej kolejności (przed wniesieniem pozwu) należy wystosować do spadkobierczyni testamentowej wezwanie (Pan w imieniu dzieci, a córka brata osobiście) do zapłaty zachowku w określonym terminie. Jeżeli spadkobierczyni testamentowa nie odpowie na wezwanie i nie zapłaci należnego zachowku, wówczas pozostaje droga sądowa – złożenie pozwu o zachowek. Roszczenie o zachowek przedawnia się z upływem pięciu lat od śmierci spadkodawcy lub otwarcia testamentu.

Spór może powstać przede wszystkim o wycenę mieszkania. Wystarczy, że sam Pan i córka brata oszacujecie wartość rynkową nieruchomości i na tej podstawie wyliczycie należny zachowek. Oczywiście jeżeli spadkobierczyni nie będzie zgadzała się z wyceną, a sprawa trafi do sądu, to wówczas sąd sam powoła rzeczoznawcę do dokonania stosownej wyceny. Koszty procesu (w tym i koszty rzeczoznawcy) zazwyczaj pokrywa strona przegrywająca sprawę.

W wezwaniu o zapłatę zachowku może Pan wskazać ostateczny termin na zapłatę zachowku, np. miesiąc od dnia otrzymania wezwania do zapłaty, lub określić konkretną datę, np. do końca 2015 roku.

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.