Czy trzeba przeprowadzać postępowanie spadkowe?
• Data: 2023-11-08 • Autor: Iryna Kowalczuk
Zmagając się z bólem po stracie bliskiej osoby, równocześnie jego najbliżsi muszą stawić czoła formalnościom prawnym. Procedura spadkowa może wydawać się zawiła, zwłaszcza gdy w grę wchodzą sprawy własności nieruchomości, a w gronie spadkobierców jest osoba ubezwłasnowolniona. W artykule przyglądamy się obowiązkom i możliwościom, które stoją przed spadkobiercami w takiej właśnie sytuacji, gdy z jednej strony trzeba zastanowić się, co z majątkiem spadkowym zrobić, a z drugiej postarać się o stosowną zgodę sądu opiekuńczego na dysponowanie udziałem ubezwłasnowolnionego spadkobiercy. Podpowiemy, jakie kroki podjąć, aby prawidłowo zarządzać spadkiem, posiłkując się sprawą pani Haliny.
Mąż pani Haliny zmarł nagle dwa miesiące temu, nie zostawił testamentu. Wspólnie byli właścicielami mieszkania i działki. Mają 2 pełnoletnie córki, które chętnie zrezygnują ze swojego udziału w spadku na rzecz mamy. Jest jeszcze brat, który mieszka w DPS i jest ubezwłasnowolniony (pani Halina jest jego opiekunem). W tej sytuacji pani Halina pyta, czy trzeba w ogóle przeprowadzać postępowanie spadkowe i wprowadzać zmiany w księgach wieczystych, bo domyśla się, że z udziałem syna będą kłopoty. Możliwe, że działkę będzie chciała sprzedać, ale czy obejdzie się bez sprawy spadkowej.
Osoba ubezwłasnowolniona spadkobiercą
Art. 8 § 1 Kodeksu cywilnego (w skrócie K.c.) wskazuje, iż „każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną”.
Stosownie zaś do art. 12 K.c. „nie mają zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły lat trzynastu, oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie”.
Zdolność prawna to zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków. Natomiast zdolność do czynności prawnych to zdolność do dokonywania we własnym imieniu czynności prawnych, czyli do przyjmowania i składania oświadczeń woli.
Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie ma zdolności do czynności prawnych. Posiada natomiast zdolność prawną. Oznacza to, że prawo do dziedziczenia osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie i osoby posiadającej pełną zdolność do czynności prawnej są takie same. Fakt przebywania osoby ubezwłasnowolnionej w domu pomocy społecznej nie ogranicza w żaden sposób praw tej osoby związanych z nabyciem spadku.
Prawa spadkowe osoby ubezwłasnowolnionej i osoby posiadającej pełną zdolność do czynności prawnej są takie same. Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie posiada bowiem zdolność prawną, a więc zdolność bycia podmiotem praw i obowiązków, np. wynikających z dziedziczenia. W szczególności osoba ubezwłasnowolniona może być spadkobiercą, również testamentowym.
Spadek po zmarłym mężu i ojcu
Jako że mąż pani Haliny nie pozostawił testamentu, to po jego śmierci miało miejsce dziedziczenie ustawowe.
Art. 931 § 1 K.c. wskazuje, iż w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.
Stosownie do powyższego przepisu spadek po zmarłym nabyli: pani Halina oraz 3 dzieci, każdy po 1/4 udziału w spadku.
W skład spadku po zmarłym mężu weszła połowa majątku wspólnego małżeńskiego, czyli 1/2 udziału w mieszkaniu i 1/2 udziału w działce + majątek osobisty, jeśli zmarły taki posiadał.
Przepisy Kodeksu cywilnego nie zakreślają spadkobiercom żadnego terminu do przeprowadzenia postępowania spadkowego. Takie postępowania może być przeprowadzone nawet i po wielu latach od śmierci danej osoby. Nieprzeprowadzenie postępowania spadkowego nie pociąga również żadnej odpowiedzialności. Każdy spadkobierca oraz inne osoby zainteresowane mogą złożyć wniosek o stwierdzenie nabycia spadku w każdym czasie po śmierci spadkodawcy, jednak nie wcześniej niż 6 miesięcy od dnia jego śmierci.
Jeśli np. spadkobiercy chcą sprzedać nieruchomości, to wtedy konieczne będzie przeprowadzenie postępowania spadkowego, żeby można było potwierdzić swoje prawa do spadku i być wpisanym w księgę wieczystą.
Aby córki pani Haliny przekazały jej swoje udziały w spadku, należałoby przeprowadzić sprawę spadkową (złożyć wniosek do sądu o stwierdzenie nabycia spadku). Następnie po wydaniu postanowienia przez sąd w sprawie dziedziczenia, w którym sąd określi, kto dziedziczy i w jakiej części po zmarłym, można będzie dokonać zmian w księgach wieczystych nieruchomości. Nie należy też zapominać o obowiązku zgłoszenia nabycie spadku w urzędzie skarbowym.
Od podatku od spadku zwolnione jest nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych (w drodze dziedziczenia) przez najbliższych członków rodziny, czyli:
- małżonka,
- zstępnych (syna, córkę, wnuki),
- wstępnych (ojca, matkę, dziadków),
- pasierba,
- rodzeństwo,
- ojczyma,
- macochę,
– jeżeli zgłoszą oni ten fakt właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku.
Zobacz również: Jak dzieli się spadek po mężu?
Darowizna udziałów w spadku
Po uporządkowaniu spaw podatkowych córki mogą dokonać darowizny swoich udziałów na rzecz pani Haliny. Również można by było dokonać sądowego działu spadku połączonego ze zniesieniem współwłasności i podziałem majątku wspólnego małżeńskiego w ten sposób, że córki przekażą mamie swoje udziały w spadku odpłatnie lub nieodpłatnie.
Co się zaś tyczy zbycia udziału syna pani Haliny, który jest osobą ubezwłasnowolnioną, na jej rzecz – to nie będzie proste. Stosownie do art. 156 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego opiekun (a więc i kurator) powinien uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku małoletniego.
Na wystąpienie na drogę sądową w powyższych sprawach opiekun prawny powinien uzyskać zgodę sądu opiekuńczego.
Podział spadku lub darowizna udziału spadkowego ubezwłasnowolnionego syna jest z pewnością ważniejszą sprawą dotyczącą jego majątku. A więc rozporządzić udziałem osoby ubezwłasnowolnionej bez zgody sądu się nie da. Nieodpłatne zbycie udziału raczej też nie wchodzi w grę (chyba że pani Halina znajdzie przekonywujące argumenty dla sądu), a więc musiałaby odkupić udział od syna lub go spłacić.
Przykłady
Przypadek Pana Jana: Pan Jan, po nagłej śmierci swojej siostry, dowiedział się, że jest jedynym spadkobiercą jej mieszkania – siostra zostawiła testament, w którym zapisała mu to mieszkanie. Pan Jan, chcąc uniknąć zawiłości prawnych, zastanawiał się, czy konieczne jest przeprowadzanie postępowania spadkowego. Dopiero po konsultacji z prawnikiem zrozumiał, że bez tego postępowania nie mógłby dokonać żadnych operacji prawnych na nieruchomości, takich jak sprzedaż czy zaciągnięcie kredytu hipotecznego.
Sytuacja Pani Ewy: Pani Ewa po śmierci męża stała się współwłaścicielką rodzinnego domu wraz z dorosłymi dziećmi. Wszystkie dzieci zgodziły się na przekazanie swoich udziałów matce, jednak aby zrealizować ich decyzję, należało przeprowadzić sprawę spadkową i uzyskać albo akt poświadczenia dziedziczenia u notariusza, albo postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku. Bez tego kroku, mimo pełnej zgody jej dzieci, Pani Ewa nie mogła w świetle prawa zostać jedynym właścicielem nieruchomości.
Dylemat Pani Katarzyny: Pani Katarzyna, jako opiekun prawny swojego ubezwłasnowolnionego całkowicie brata, stanęła przed koniecznością zarządzania spadkiem po ich zmarłej matce. Brat był spadkobiercą, ale nie był w stanie samodzielnie zarządzać swoim udziałem. Pani Katarzyna uznała, że najlepiej będzie sprzedać odziedziczony domek i grunt, musiała więc wystąpić do sądu opiekuńczego o zgodę co do udziału spadkowego brata. Sądu uznał argumenty pani Katarzyny i zgody udzielił. Środki ze sprzedaży pozwoliły na intensywniejszą rehabilitację brata i poprawę jego stanu zdrowia.
Podsumowanie
Postępowanie spadkowe, choć wydaje się być zawiłe, jest niezbędnym procesem, który zapewnia prawidłowe przeniesienie praw do spadku i pozwala na uniknięcie wielu problemów prawnych w przyszłości. W przypadkach, kiedy w grę wchodzą osoby ubezwłasnowolnione, wymagana jest dodatkowa uwaga oraz działania zgodne z wytycznymi sądu opiekuńczego. Odpowiednie zrozumienie i stosowanie się do procedur prawnych gwarantuje ochronę praw wszystkich spadkobierców i umożliwia właściwe zarządzanie nabytym majątkiem.
Oferta porad prawnych
Niezałatwione sprawy spadkowe? Nasze porady prawne online oferują szybką i skuteczną pomoc w dopełnieniu obowiązków, jakie ciążą na spadkobiercy, i przeprowadzeniu postępowania spadkowego oraz działu spadku. Skontaktuj się z nami, aby uzyskać wsparcie doświadczonych prawników bez wychodzenia z domu.
Źródła:
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Iryna Kowalczuk
Magister prawa, absolwentka Lwowskiego Państwowego Uniwersytetu Spraw Wewnętrznych Ukrainy, uzyskany tytuł: magister prawa ukraińskiego; ukończyła także Studium Podyplomowe prawa UE na Uniwersytecie Warszawskim. Doświadczenie nabyła w trakcie pracy w dwóch kancelariach adwokackich. Ze względu na biegłość w analizie różnorodnych zagadnień prawnych w serwisie ePorady24.pl pełniła funkcję administratora. Udzielała porad z zakresu prawa spadkowego i rodzinnego oraz w sprawach związanych z prawem ukraińskim. Biegle posługuje się zarówno językiem ukraińskim, rosyjskim, jak i polskim. Z serwisem spadek.info współpracowała od początku jego istnienia czyli od 2012 roku.
prawnicy z dużym doświadczeniem
Zapytaj prawnika
