Jak odrzucić spadek z długami?

Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku

Zgodnie z art. 1012 Kodeksu cywilnego (w skrócie K.c.) spadkobierca może przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste) bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić.

Co jednak ważne, oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone tylko w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania (w opisanej przez Pana sprawie – zasadniczo od chwili śmierci każdego ze spadkodawców: matki oraz ojca). Brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku.

Jednakże gdy spadkobiercą jest osobą niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych albo osoba, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, albo osoba prawna, brak oświadczenia spadkobiercy w terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1015 K.c.).

Zobacz również: Wniosek o odebranie oświadczenia o odrzuceniu spadku

Za późno na odrzucenie spadku po matce

Przeanalizujmy najpierw sytuację po śmierci Pana matki. Jeżeli Pan jako spadkobierca ustawowy nie złożył w ciągu sześciu miesięcy od śmierci mamy oświadczenia o odrzuceniu spadku – odpowiada Pan za długi zmarłej całym swoim majątkiem, o ile w chwili śmierci mamy był Pan pełnoletni. Ów skutek – zgadzam się, że niekiedy niesprawiedliwy – wynika niestety wprost z przepisu prawa, choć przygotowywana jest jego zmiana; trudno jednak powiedzieć, kiedy miałaby ona wejść w życie. Jeżeli w chwili śmierci mamy był Pan małoletni, to odziedziczył Pan spadek po niej z dobrodziejstwem inwentarza, czyli za długi zmarłej odpowiada Pan nie całym swoim majątkiem, ale tylko do wysokości majątku spadkowego, który pozostawiła po sobie Pana mama.

Ponieważ termin sześciomiesięczny, o którym mówi przytoczony wyżej przepis art. 1015 K.c., jest tzw. terminem zawitym – nie podlega on przywróceniu.

Wada oświadczenia woli i uchylenie się od skutków prawych niezłożenia oświadczenia w terminie

Jest jednak inna możliwość. Zgodnie z art. 1019 K.c., jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby, stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli z następującymi zmianami:

1. uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem;
2. spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca.

Spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie, może w powyższy sposób uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd.

Innymi słowy, okoliczność błędu, pod wpływem którego Pan pozostawał, polegającego na braku wiedzy o składzie spadku (w tym zwłaszcza o jego długach), jeżeli tylko zachował Pan obiektywnie wymaganą staranność w ustaleniu, co składa się na spadek, może stanowić podstawę uchylenia się przez Pana przed sądem od skutków przyjęcia spadku przez upływ terminu 6 miesięcy, o którym mówi art. 1015 K.c. (tak też postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 30 czerwca 2005 r., IV CK 799/2004).

Sąd Najwyższy w wyżej wymienionym orzeczeniu wyjaśnił, że prawnie doniosłym błędem pozwalającym na uchylenie się spadkobiercy od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia co do spadku może być brak wiedzy o rzeczywistym stanie spadku, jednak błąd ten musi być „usprawiedliwiony okolicznościami sprawy” (post. SN z 30 czerwca 2005 r., IV CK 799/2004, „LexPolonica” nr 394638, OSNC 2006, nr 5, poz. 94).

Innymi słowy, chodzi o ogół okoliczności faktycznych sprawy usprawiedliwiających Pana, że nie złożył Pan oświadczenia o odrzuceniu spadku ze względu np. na podeszły wiek, choroby utrudniające pełne rozeznanie w sprawie, brak kontaktu z mamą, co byłoby istotne dla oceny, czy Pana mama zatajała przed Panem swoje długi, czy o nich mówiła itd.

Trudno tu wskazać wszystkie okoliczności, które mogłyby mieć znaczenie dla sądu. Chodzi po prostu o uprawdopodobnienie sądowi, że uwzględniając wszystkie okoliczności sprawy, postarał się Pan, aby zbadać, co składało się na spadek po matce oraz czy obiektywnie mógł mieć Pan jakieś podejrzenia co do długów.

Prawo do uchylenia się od skutków złożonego oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wygasa, w przypadku błędu, po upływie roku od jego wykrycia. Nie ma natomiast znaczenia, czy jest ono wykonywane po stwierdzeniu nabycia spadku lub po dziale spadku, czy też przed tymi zdarzeniami. Wskazane jest zatem możliwie szybkie wystąpienie do sądu w tej sprawie.

Przypominam, że uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem, przy czym spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca. Sądem właściwym jest sąd spadku, czyli sąd rejonowy ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część (sąd spadku). W braku powyższych podstaw sądem spadku jest sąd rejonowy dla m.st. Warszawy (art. 628 Kodeksu postępowania cywilnego).

Zgodnie z art. 690 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego w razie uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku sąd przeprowadza rozprawę. Przeprowadzenie rozprawy ma na celu ustalenie, czy w konkretnej sprawie oświadczenie zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby. Ciężar dowodu spoczywa na spadkobiercy. W razie gdy przekona Pan sąd, zatwierdzi on uchylenie się spadkobiercy od skutków prawnych złożonego oświadczenia (lub oświadczenia niezłożonego ze skutkami z art. 1015 K.c.).

Ponownie podkreślam w tym miejscu, że nie można mówić o przywróceniu terminu do odrzucenia spadku (ten termin, jak pisałam, nie podlega przywróceniu) – art. 1019 Kodeksu cywilnego pozwala jedynie uchylić się od skutków braku w terminie 6 miesięcy od otwarcia spadku oświadczenia o odrzuceniu spadku na skutek Pana błędu.

Odrzucenie spadku po ojcu, spadek przechodzi na wnuki

Co się tyczy śmierci Pana ojca, to ma Pan jeszcze czas, żeby złożyć stosowne oświadczenie o odrzuceniu spadku u notariusza lub w sądzie. W tym miejscu pragnę zwrócić Pana uwagę na fakt, że jeśli złoży Pan oświadczenie o odrzuceniu spadku, to zostanie Pan wyłączony od dziedziczenia i Pana dzieci będą brane pod uwagę jako spadkobiercy ustawowi, o ile posiada Pan dzieci. Termin na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku upłynie dla Pana dzieci po 6 miesiącach od dnia złożenia przez Pana oświadczenia o odrzuceniu spadku.

Należy zaznaczyć, że odrzucenie spadku w imieniu dzieci (przez rodzica) wymaga uzyskania zezwolenia sądu rodzinnego. Art. 101 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wskazuje bowiem, że rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko.

Złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku jest z pewnością czynnością przekraczającą zwykły zarząd i dlatego wymagana jest zgoda sądu na złożenie takiego oświadczenia w imieniu dziecka.

Sąd – oprócz kwestii prawnych – będzie rozważał celowość odrzucenia spadku z gospodarczego punktu widzenia, z uwagi na dobro dziecka. W postępowaniu przed sądem opiekuńczym będzie trzeba wskazać powody, dla których ma nastąpić odrzucenie spadku.

W samym oświadczeniu o odrzuceniu spadku nie ma już natomiast potrzeby wskazania ważnych powodów. Sąd udziela zezwolenia zgodnie z art. 583 Kodeksu postępowania cywilnego na wniosek jednego z rodziców. Wniosek składa się do sądu rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania osoby, której postępowanie dotyczy (czyli dzieci) – art. 569 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, do wydziału rodzinnego i nieletnich. Opłata od wniosku wynosi 40 zł.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296
3. Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 30 czerwca 2005 r., IV CK 799/2004

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.