Umowa darowizny a zachowek
• Autor: Monika Cieszyńska
Kilka lat temu babcia przepisała na mnie dom poprzez umowę darowizny (akt notarialny bez wpisu wiecznego użytkowania na rzecz babci). Dodatkowo babcia sporządziła testament, w którym powołała mnie do dziedziczenia. Babcia ma jeszcze dwoje dzieci. Czy należy im się zachowek? Chcę wybudować nowy dom. Czy wtedy wartość zachowku wzrośnie?
Czy dziecion pominiętym w testamencie należy się zachowek?
Dzieciom spadkodawcy jako spadkobiercom ustawowym należy się zachowek – po pierwsze wtedy, kiedy nic od zmarłego rodzica nie otrzymały, czy to w drodze dziedziczenia, zapisu czy darowizny; po drugie, jeżeli to, co od niego otrzymały, nie pokrywa należnego im zachowku.
Powyższe potwierdzają następujące przepisy. Zgodnie z art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego (K.c.) zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).
Natomiast w myśl art. 991 § 2 K.c., jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.
Przykładowo, jeśli spadkodawca pozostawił dwoje dorosłych i zdolnych do pracy dzieci, to zachowek każdego z nich wynosi 1/4 tzw. czystej wartości spadku.
Ustalenie wysokości zachowku
Podstawę ustalenia zachowku stanowi czysta wartość spadku (korzyści spadkowe), po odjęciu długów spadkowych. Przykładowo do długów spadkowych zalicza się koszty leczenia i opieki w czasie ostatniej choroby spadkodawcy, jeżeli nie zostały pokryte za jego życia i z jego majątku, koszty pogrzebu spadkodawcy i nagrobka, jeżeli nie zostały pokryte z majątku spadkodawcy, z zasiłku pogrzebowego lub nie zostały zwrócone w innej formie, koszty postępowania spadkowego, wynagrodzenie wykonawcy testamentu, obowiązki wykonania zapisów i poleceń zamieszczonych w testamencie oraz wypłaty z tytułu zachowku. Powyższe wyliczenie nie jest wyliczeniem wyczerpującym. Do długów spadkowych można zaliczyć inne pieniężne roszczenia cywilnoprawne związane z przedmiotem spadku.
Natomiast do wartości spadku dolicza się wartość uczynionych przez spadkodawcę za życia darowizn, z wyjątkiem darowizn zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych (chodzi tu o drobne darowizny, np. prezenty z okazji świąt, urodzin, imienin) i dokonanych przed więcej niż dziesięcioma laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Niekiedy może być tak, że spadkodawca nie pozostawił żadnego spadku. Wówczas podstawą ustalenia zachowku będzie tylko wartość darowizny.
Tym samym zobowiązanym do wypłaty zachowku może być zarówno spadkobierca, jak i obdarowany.
Jeśli interesuje Pana, kiedy mógłby Pan odpowiadać za ewentualny zachowek przysługujący dzieciom babci, to sprawa wygląda następująco.
Zobacz również: Akt notarialny darowizny a zachowek
Darowizna od babci a zachowek dla jej dzieci
Gdy będzie Pan jednocześnie spadkobiercą babci (w treści pytania wspomniał Pan o testamencie babci), to będzie Pan odpowiadał za ewentualny zachowek bez względu na to, kiedy zawarta została umowa darowizny.
Jeśli zaś będzie Pan jedynie obdarowanym, to Pana odpowiedzialność za ewentualny zachowek będzie zależała od tego, czy sam Pan będzie uprawniony do zachowku po babci oraz od czasu, kiedy umowa darowizny została zawarta.
Co do zasady wnuki nie są uprawnione do zachowku po swoich dziadkach, chyba że matka/ ojciec wnuka, tj. rodzic będący dzieckiem zmarłego dziadka, zmarł przed nim. To znaczy, że Pan jako wnuk byłby uprawniony do zachowku po babci, jeśli dziecko babci, będące Pana rodzicem, zmarło przed babcią.
Obdarowany niebędący ani spadkobiercą, ani uprawnionym do zachowku odpowiada za ewentualny zachowek, jeśli darowizna została uczyniona przed mniej niż 10 lat, licząc wstecz od śmierci spadkodawcy.
Jeśli nie będzie Pan ani spadkobiercą babci, ani osobą uprawnioną do zachowku po babci, to nie będzie Pan odpowiadał za zachowek, jeśli od daty zawarcia umowy darowizny do zgonu babci minęło 10 lat.
Wartość przedmiotu darowizny doliczanej do spadku oblicza się według stanu z chwili jej dokonania (data aktu notarialnego), a według cen z chwili ustalania zachowku. Inaczej mówiąc, wartość darowizn doliczanych do spadku będzie obliczana na dzień ustalania zachowku, z tym jednak zastrzeżeniem, że cena ta dotyczyć powinna takiego stanu nieruchomości, w jakim była w chwili dokonywania darowizny. Zatem nakłady poniesione przez Pana na nieruchomość (np. wybudowanie domu na gruncie) nie zwiększą czystej wartości spadku, gdyż sąd weźmie pod uwagę stan darowizny z chwili jej dokonania.
Przykłady
Kilka miesięcy po śmierci ojca, pani Anna dowiedziała się, że jeszcze za życia przepisał on dom w formie darowizny na swojego syna z pierwszego małżeństwa. Ponieważ sama nie otrzymała żadnego spadku ani darowizny, wystąpiła do sądu o zachowek od wartości darowanego domu.
Pan Marek, będąc obdarowanym mieszkaniem od swojej babci pięć lat przed jej śmiercią, został pozwany o zachowek przez dzieci babci, które nie zostały ujęte w testamencie. Wartość mieszkania z dnia darowizny, przeliczona według obecnych cen, została wzięta pod uwagę przy ustalaniu należnego zachowku.
Pani Ewa, po otrzymaniu domu w drodze darowizny od dziadka, postanowiła go wyremontować i rozbudować. Po śmierci dziadka, jego córki żądały wyższego zachowku, argumentując wzrostem wartości nieruchomości. Sąd jednak uwzględnił tylko wartość domu z dnia darowizny, bez wpływu późniejszych nakładów poniesionych przez panią Ewę.
Podsumowanie
Umowa darowizny zawarta za życia spadkodawcy ma istotny wpływ na wysokość ewentualnego zachowku przysługującego pominiętym w testamencie spadkobiercom ustawowym. Warto pamiętać, że darowizny dolicza się do masy spadkowej, a zobowiązanym do zapłaty zachowku może być zarówno spadkobierca, jak i obdarowany. Przy ustalaniu wartości zachowku sąd bierze pod uwagę stan przedmiotu darowizny z chwili jej dokonania, ale według cen aktualnych na dzień ustalania zachowku, co często prowadzi do nieporozumień. W przypadku wątpliwości, czy i w jakiej wysokości należy się zachowek, warto zasięgnąć porady prawnej, aby uniknąć sporów i nieoczekiwanych roszczeń.
Oferta porad prawnych
Jeśli masz pytania dotyczące zachowku, darowizn lub innych spraw spadkowych, skorzystaj z naszej oferty porad prawnych online. Szybko i wygodnie otrzymasz rzetelną analizę Twojej sytuacji prawnej oraz wskazówki, jak najlepiej zabezpieczyć swoje interesy. Niezależnie od tego, czy chcesz dowiedzieć się, czy należy Ci się zachowek, czy też jak przygotować się do ewentualnego sporu, jesteśmy do Twojej dyspozycji — wystarczy napisać.
Źródła:
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Monika Cieszyńska
Prawnik, absolwent Wydziału Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II w Lublinie. Studia ukończył w 2015 roku obroną pracy magisterskiej w Katedrze Prawa Pracy o temacie „Zakaz konkurencji w trakcie i po ustaniu stosunku pracy”. Podczas studiów praktykował w kancelariach adwokackich i radcowskich oraz w prokuraturze, udzielał również porad prawnych w Uniwersyteckiej Poradni Prawnej głównie z zakresu prawa cywilnego oraz rodzinnego. Ukończył aplikację komorniczą w Izbie Komorniczej przy Sądzie Apelacyjnym w Lublinie. W 2018 roku uzyskał pozytywny wynik z egzaminu komorniczego i został powołany na stanowisko asesora komorniczego przez Prezesa Sądu Apelacyjnego w Lublinie. Nieprzerwanie od 2015 roku pracuje jako asystent komornika, aplikant, a teraz jako asesor komorniczy i kierownik kancelarii. W 2018 roku ukończył także projekt edukacyjny „Pracownia Liderów Prawa” – program naukowy pod patronatem Ministerstwa Sprawiedliwości. Specjalizuje się głównie w prawie cywilnym, rodzinnym, postępowaniu cywilnym oraz egzekucyjnym. Interesuje się również prawem pracy, nieruchomości i ich obrotem, a także prawem nowych technologii i rynkiem e-commerce.
prawnicy z dużym doświadczeniem
Zapytaj prawnika
NAJNOWSZE
Zadaj pytanie »
» Jak udowodnić nakłady na dom rodziców przy dziedziczeniu?
» Problemy z wypłatą pieniędzy z konta po zmarłej osobie, jak rozwiązać spór z bankiem?
» Śmierć męża a długi egzekucyjne, co musi zrobić wdowa bez intercyzy?
» Nowy związek, stare majątki, jak zabezpieczyć spadek po pierwszym małżonku?
» Podejrzenie fałszerstwa testamentu i ukrywania majątku, co robić w takiej sytuacji?
