Umowa darowizny a zachowek

Dzieciom spadkodawcy jako spadkobiercom ustawowym należy się zachowek – po pierwsze wtedy, kiedy nic od zmarłego rodzica nie otrzymały, czy to w drodze dziedziczenia, zapisu czy darowizny; po drugie, jeżeli to, co od niego otrzymały, nie pokrywa należnego im zachowku.

Powyższe potwierdzają następujące przepisy. Zgodnie z art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego (K.c.) zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

Natomiast w myśl art. 991 § 2 K.c., jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Przykładowo, jeśli spadkodawca pozostawił dwoje dorosłych i zdolnych do pracy dzieci, to zachowek każdego z nich wynosi 1/4 tzw. czystej wartości spadku.

Podstawę ustalenia zachowku stanowi czysta wartość spadku (korzyści spadkowe), po odjęciu długów spadkowych. Przykładowo do długów spadkowych zalicza się koszty leczenia i opieki w czasie ostatniej choroby spadkodawcy, jeżeli nie zostały pokryte za jego życia i z jego majątku, koszty pogrzebu spadkodawcy i nagrobka, jeżeli nie zostały pokryte z majątku spadkodawcy, z zasiłku pogrzebowego lub nie zostały zwrócone w innej formie, koszty postępowania spadkowego, wynagrodzenie wykonawcy testamentu, obowiązki wykonania zapisów i poleceń zamieszczonych w testamencie oraz wypłaty z tytułu zachowku. Powyższe wyliczenie nie jest wyliczeniem wyczerpującym. Do długów spadkowych można zaliczyć inne pieniężne roszczenia cywilnoprawne związane z przedmiotem spadku.

Natomiast do wartości spadku dolicza się wartość uczynionych przez spadkodawcę za życia darowizn, z wyjątkiem darowizn zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych (chodzi tu o drobne darowizny, np. prezenty z okazji świąt, urodzin, imienin) i dokonanych przed więcej niż dziesięcioma laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Niekiedy może być tak, że spadkodawca nie pozostawił żadnego spadku. Wówczas podstawą ustalenia zachowku będzie tylko wartość darowizny.

Tym samym zobowiązanym do wypłaty zachowku może być zarówno spadkobierca, jak i obdarowany.

Jeśli interesuje Pana, kiedy mógłby Pan odpowiadać za ewentualny zachowek przysługujący dzieciom babci, to sprawa wygląda następująco.

Gdy będzie Pan jednocześnie spadkobiercą babci (w treści pytania wspomniał Pan o testamencie babci), to będzie Pan odpowiadał za ewentualny zachowek bez względu na to, kiedy zawarta została umowa darowizny.

Jeśli zaś będzie Pan jedynie obdarowanym, to Pana odpowiedzialność za ewentualny zachowek będzie zależała od tego, czy sam Pan będzie uprawniony do zachowku po babci oraz od czasu, kiedy umowa darowizny została zawarta.

Co do zasady wnuki nie są uprawnione do zachowku po swoich dziadkach, chyba że matka/ ojciec wnuka, tj. rodzic będący dzieckiem zmarłego dziadka, zmarł przed nim. To znaczy, że Pan jako wnuk byłby uprawniony do zachowku po babci, jeśli dziecko babci, będące Pana rodzicem, zmarło przed babcią.

Obdarowany niebędący ani spadkobiercą, ani uprawnionym do zachowku odpowiada za ewentualny zachowek, jeśli darowizna została uczyniona przed mniej niż 10 lat, licząc wstecz od śmierci spadkodawcy.

Jeśli nie będzie Pan ani spadkobiercą babci, ani osobą uprawnioną do zachowku po babci, to nie będzie Pan odpowiadał za zachowek, jeśli od daty zawarcia umowy darowizny do zgonu babci minęło 10 lat.

Wartość przedmiotu darowizny doliczanej do spadku oblicza się według stanu z chwili jej dokonania (data aktu notarialnego), a według cen z chwili ustalania zachowku. Inaczej mówiąc, wartość darowizn doliczanych do spadku będzie obliczana na dzień ustalania zachowku, z tym jednak zastrzeżeniem, że cena ta dotyczyć powinna takiego stanu nieruchomości, w jakim była w chwili dokonywania darowizny. Zatem nakłady poniesione przez Pana na nieruchomość (np. wybudowanie domu na gruncie) nie zwiększą czystej wartości spadku, gdyż sąd weźmie pod uwagę stan darowizny z chwili jej dokonania.

Jeśli masz podobny problem prawny, zadaj pytanie naszemu prawnikowi (przygotowujemy też pisma) – link do formularza z indywidualną pomocą prawną »