Rodzice przepisali wszystko siostrze, czy należy się zachowek?

Pan Sylwester napisał do nas w sprawie majątkowej po niedawnej śmierci swojej mamy. Ojciec od dawna nie żył, rodzice mieli dwoje dzieci: jego i siostrę. Kilka lat przed śmiercią mama przekazała w darowiźnie siostrze cały majątek. Od tego czasu siostra poczyniła znaczne nakłady na tę nieruchomość, a teraz oświadczyła, że brat nic z tego nie dostanie. Wobec tego pan Sylwester pyta, czy rzeczywiście nic mu się nie należy z rodzinnego majątku.

Roszczenie z tytułu zachowku 

Jeżeli w wyniku spadkobrania po swojej mamie pan Sylwester nie nabył żadnego majątku, ponieważ cały swój majątek mama za życia przekazała córce, jest on uprawniony do żądania od siostry zachowku. Jest ona w takiej sytuacji zobowiązana do zapłaty tego zachowku. Prawo do zachowku będzie przysługiwało panu Sylwestrowi, jeżeli nie otrzymał należnego zachowku w wyniku dziedziczenia (wartość spadków po mamie była równa zeru – mama nie pozostawiła żadnego majątku), a mama nie dokonała żadnej darowizny na rzecz syna.

Zgodnie z art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego (w skrócie K.c.) „zstępnym [Pan jest zstępnym], małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek)”.

Według § 2 art. 991 K.c. „jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia”.

Z cytowanego powyżej przepisu wynikają następujące zasady:

1. roszczenie z tytułu zachowku jest zawsze roszczeniem o zapłatę określonej sumy pieniężnej (równowartość w pieniądzu 2/3 – gdy uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy albo małoletni lub 1/2 udziału spadkowego – w pozostałych wypadkach – przysługującego spadkobiercy ustawowemu, który nie został powołany do dziedziczenia z mocy testamentu);
2. roszczenie z tytułu zachowku przysługuje wtedy, gdy dany spadkobierca należy do kręgu spadkobierców ustawowych, a przy dziedziczeniu testamentowym nie został powołany do spadku i nie otrzymał od spadkodawcy darowizny i(lub) zapisu w testamencie.

Zobacz również: Jak przepisać spadek na jedną osobę?

W jakim terminie można wystąpić o zachowek?

Należy pamiętać, że o zachowek można wystąpić tylko w ściśle określonym okresie. Roszczenie z tytułu zachowku przedawnia się w terminie 5 lat od dnia ogłoszenia testamentu (art. 1007 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego) albo od dnia otwarcia spadku (którym jest dzień śmierci spadkodawcy).

Jak obliczyć wartość darowizny?

Zgodnie z art. 995 § 1 K.c. wartość darowizny oblicza się według stanu z daty jej dokonania, ale według cen aktualnych na datę wystąpienia z żądaniem zachowku. Oznacza to zatem, że wartość nieruchomości ustala się na podstawie tego, ile w chwili żądania zachowku jest warta nieruchomość w stanie, w jakim była darowana, czyli nie uwzględnia się żądnych późniejszych nakładów na nieruchomość, które podniosły jej wartość.

Darowizna uczyniona przez mamę na rzecz córki będzie zaliczana do spadku, a zatem będzie się od niej należał zachowek, wbrew temu, co twierdzi siostra pana Sylwestra.

Zobacz również: Przepisanie majątku za życia na jedno z dzieci

Ustalenie wysokości zachowku

Co się tyczy obliczenia zachowku: pPodstawę ustalenia sumy stanowiącej zachowek stanowi tzw. substrat zachowku. Substrat zachowku to wartość stanu czynnego spadku wraz z wartością darowizn podlegających doliczeniu.

Aby ustalić wysokość należnego zachowku, należy ustalić wartość aktywów spadku pozostawionego przez spadkodawcę – należy zsumować wartość przedmiotów spadkowych pozostawionych przez niego oraz odjąć od tej kwoty pasywa spadku (długi spadkowe). Do tego należy doliczyć wartość darowizn uczynionych na rzecz uprawnionych do zachowku.

Zachowek wylicza się w następujący sposób. Wartość spadku ustalona dla potrzeby obliczenia zachowku × (razy) udział danego spadkobiercy wynikający z dziedziczenia ustawowego × (razy) ułamek należnego zachowku – (minus) darowizny (lub wartość majątku, który otrzymał uprawniony do zachowku w spadku) dla uprawnionego do zachowku = wartość zachowku.

Skoro spadkobierców po mamie jest dwoje: pan Sylwester i jego siostra, a w chwili śmierci spadkodawczyni pan Sylwester był dorosły i zdolny do pracy, należy się mu 1/4 wartości darowanej siostrze nieruchomości.

Zobacz również: Testament a zachowek dla brata

Jak wyegzekwować zachowek od spadkobiercy?

Jakie kroki pan Sylwester powinien teraz podjąć? W pierwszej kolejności należy wezwać siostrę pisemnie za potwierdzeniem odbioru do dobrowolnego wypłacenia mu zachowku, zakreślając na to odpowiedni termin, np. w ciągu miesiąca. Jeżeli pan Sylwester nie otrzyma zapłaty, należy skierować pozew o zachowek do sądu. Pozew ten podlega opłacie w kwocie 5% od żądanej sumy zachowku. Jeżeli siostra sprawę przegra, to oprócz zachowku będzie musiała zwrócić bratu również kwotę opłaty od pozwu.

Źródła:
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.