Przekazanie całego majątku siostrze a zachowek dla brata

Roszczenie z tytułu zachowku 

Jeżeli w wyniku spadkobrania po swojej mamie nie nabyła Pani żadnego majątku, ponieważ cały swój majątek mama za życia przekazała Pani siostrze, jest Pani uprawniona do żądania od siostry zachowku. Jest ona w takiej sytuacji zobowiązana do zapłaty tego zachowku. Prawo do zachowku będzie Pani przysługiwało, jeżeli nie otrzymała Pani należnego zachowku w wyniku dziedziczenia (wartość spadków po mamie była równa 0 – mama nie pozostawiła żadnego majątku), a mama nie dokonała żadnej darowizny na Pani rzecz.

Zgodnie z art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego (w skrócie K.c.) „zstępnym [Pani jest zstępną], małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek)”.

Według § 2 art. 991 K.c. „jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia”.

Z cytowanego powyżej przepisu wynikają następujące zasady:

1. roszczenie z tytułu zachowku jest zawsze roszczeniem o zapłatę określonej sumy pieniężnej (równowartość w pieniądzu 2/3 – gdy uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy albo małoletni lub 1/2 udziału spadkowego – w pozostałych wypadkach – przysługującego spadkobiercy ustawowemu, który nie został powołany do dziedziczenia z mocy testamentu);
2. roszczenie z tytułu zachowku przysługuje wtedy, gdy dany spadkobierca należy do kręgu spadkobierców ustawowych, a przy dziedziczeniu testamentowym nie został powołany do spadku i nie otrzymał od spadkodawcy darowizny i/lub zapisu w testamencie.

W jakim terminie można wystąpić o zachowek?

Należy pamiętać, że o zachowek można wystąpić tylko w ściśle określonym okresie.

Roszczenie z tytułu zachowku przedawnia się w terminie 5 lat od dnia ogłoszenia testamentu (art. 1007 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, w skrócie: K.p.c.) albo od dnia otwarcia spadku (którym jest dzień śmierci spadkodawcy).

Jak obliczyć wartość darowizny?

Zgodnie z art. 995 § 1 Kodeksu cywilnego wartość darowizny oblicza się według stanu z daty jej dokonania, ale według cen aktualnych na datę wystąpienia z żądaniem zachowku. Oznacza to zatem, że wartość nieruchomości ustala się na podstawie tego, ile w chwili żądania zachowku jest warta nieruchomość w stanie, w jakim była darowana, czyli nie uwzględnia się żądnych późniejszych nakładów na nieruchomość, które podniosły jej wartość.

Darowizna uczyniona przez mamę na rzecz siostry będzie zaliczana do spadku, a zatem będzie się od niej należał zachowek, wbrew temu, co mówi Pani siostra.

Ustalenie wysokości zachowku

Co się tyczy obliczenia zachowku. Podstawę ustalenia sumy stanowiącej zachowek stanowi tzw. substrat zachowku. Substrat zachowku to wartość stanu czynnego spadku wraz z wartością darowizn podlegających doliczeniu.

Aby ustalić wysokość należnego zachowku, należy ustalić wartość aktywów spadku pozostawionego przez spadkodawcę – należy zsumować wartość przedmiotów spadkowych pozostawionych przez niego oraz odjąć od tej kwoty pasywa spadku (długi spadkowe). Do tego należy doliczyć wartość darowizn uczynionych na rzecz uprawnionych do zachowku.

Zachowek wylicza się w następujący sposób. Wartość spadku ustalona dla potrzeby obliczenia zachowku × (razy) udział danego spadkobiercy wynikający z dziedziczenia ustawowego × (razy) ułamek należnego zachowku – (minus) darowizny (lub wartość majątku, który otrzymał uprawniony do zachowku w spadku) dla uprawnionego do zachowku = wartość zachowku.

Jeżeli jedynymi spadkobiercami po Pani mamie jest Pani i Pani siostra, a w chwili śmierci Pani mamy była Pani dorosła i zdolna do pracy, należy się Pani 1/4 wartości darowanej siostrze nieruchomości.

Jak wyegzekwować zachowek od spadkobiercy?

Jakie kroki powinna Pani teraz podjąć? W pierwszej kolejności należy wezwać siostrę pisemnie za potwierdzeniem odbioru do dobrowolnego wypłacenia Pani zachowku, zakreślając na to odpowiedni termin, np. w ciągu miesiąca. Jeżeli nie otrzyma Pani zapłaty, należy skierować pozew o zachowek do sądu. Pozew ten podlega opłacie w kwocie 5% od żądanej sumy zachowku. Jeżeli siostra sprawę przegra, to oprócz zachowku będzie musiała Pani zwrócić również kwotę opłaty od pozwu.

Jeśli masz podobny problem prawny, zadaj pytanie naszemu prawnikowi (przygotowujemy też pisma) – link do formularza z indywidualną pomocą prawną »