Dom wybudowany na działce od rodziców a prawo rodzeństwa do zachowku

Kiedy i komu należy się zachowek?

Podstawę prawną dla przedstawionego zagadnienia stanowią przepisy Kodeksu cywilnego (K.c.).

Zgodnie bowiem z treścią art. 1000 K.c.:

„§ 1. Jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.

§ 2. Jeżeli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, ponosi on odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.

§ 3. Obdarowany może zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku przez wydanie przedmiotu darowizny.”

Za dług spadkowy w postaci zachowku w pierwszej kolejności odpowiadają spadkobiercy.

Za zachowek ponoszą odpowiedzialność osoby, które otrzymały od spadkodawcy darowiznę podlegającą doliczeniu do spadku, ale nie jest to grupa jednolita. Art. 1000 § 1 i 2 pozwala wyodrębnić dwie kategorie obdarowanych ponoszących odpowiedzialność z tytułu zachowku. Przesłanki oraz granice ich odpowiedzialności są ukształtowane nieco odmiennie.

Pierwszą grupę stanowią osoby obdarowane, które nie należą do kręgu uprawnionych do zachowku (art. 1000 § 1). Ponoszą one odpowiedzialność, jeżeli darowizna została dokonana przed mniej niż dziesięcioma laty, licząc od otwarcia spadku (art. 994 § 1), oraz istnieje wzbogacenie będące skutkiem darowizny (art. 1000 § 1 zd. 1). Granice odpowiedzialności wyznacza wartość tego wzbogacenia (art. 1000 § 1 zd. 2; zob. też wyrok SN z 30 stycznia 2008 r., III CSK 255/2007, LexPolonica nr 1900395, z glosą aprobującą J. Kremisa, OSP 2009, nr 5, poz. 54).

Zobacz również: Remont domu przed działem spadku

Darowizny w rodzinie a obliczenie zachowku

Ocena istniejącego wzbogacenia powinna być dokonywana według stanu istniejącego w chwili wystąpienia przez uprawnionego z żądaniem zapłaty. Nie można przyjąć innej chwili, np. otwarcia spadku, gdyż brak podstaw do obciążenia obdarowanego ujemnymi skutkami utraty lub zużycia korzyści po otwarciu spadku, jeżeli nie wiedział o obowiązku zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku (tak C. Tabęcki, Zachowek..., s. 1129). Jeżeli jednak obdarowany zużył korzyść po otwarciu spadku, a przed wystąpieniem z roszczeniem przez uprawnionego, wiedząc o ciążącym na nim obowiązku zaspokojenia roszczenia o zachowek, to zużycia tego nie bierze się pod uwagę i ponosi on odpowiedzialność w granicach wzbogacenia istniejącego przed zużyciem korzyści (por. R. Czarnecki, Wspólność majątku spadkowego i dział spadku. Umowy dotyczące spadku, Katowice 1966, nr 33, s. 45).

Obdarowani będący jednocześnie uprawnionymi do zachowku ponoszą odpowiedzialność niezależnie od tego, jak dawno otrzymali darowiznę (art. 994 § 1 w zw. z art. 1000 § 2). Granice ich odpowiedzialności wyznacza różnica pomiędzy wartością wzbogacenia będącego skutkiem darowizny a wartością przysługującego im zachowku. Istniejące po stronie takiej osoby wzbogacenie ustala się według tych samych zasad, jakie obowiązują w odniesieniu do pierwszej grupy obdarowanych (por. uwagi 7 i 8).

Osoby obdarowane mogą zwolnić się od odpowiedzialności przez wydanie przedmiotu darowizny (art. 1000 § 3). Osobom tym przysługuje facultas alternativa (upoważnienie przemienne), które jednak nie obejmuje surogatu otrzymanego w zamian za przedmiot darowizny. Z uprawnienia tego mogą skorzystać zarówno obdarowani uprawnieni do zachowku, jak i osoby, którym takie uprawnienie nie przysługuje.

Nakłady na darowaną nieruchomość a wysokość zachowku

Fakt dokonania nakładów na nieruchomość ma duże znaczenie i wpływa na wysokość zachowku. Zgodnie bowiem z treścią art. 995 K.c.:

„§ 1. Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku.

§ 2. Wartość przedmiotu zapisu windykacyjnego oblicza się według stanu z chwili otwarcia spadku, a według cen z chwili ustalania zachowku.”

Pierwszą czynnością niezbędną do obliczenia zachowku należnego uprawnionemu jest ustalenie wartości spadku. Kodeks cywilny nie przejął uregulowania zawartego w art. 160 § 1 pr.sp., który wyraźnie wskazywał, że należy określić czystą wartość spadku, tzn. obliczyć wartość aktywów spadkowych i odjąć od tego pasywa.

Wartość spadku ustala się według cen z daty orzekania o roszczeniach z tytułu zachowku (tak uchwała składu 7 sędziów SN z 26 marca 1985 r., III CZP 75/84, LexPolonica nr 302504, OSNCP 1985, nr 10, poz. 147, z glosą A. Mączyńskiego, OSPiKA 1988, nr 2, poz. 27). Obecnie za takim stanowiskiem przemawia dodatkowo sformułowanie art. 995, który wartość przedmiotu doliczanej do spadku darowizny (a po wejściu w życie noweli z 18 marca 2011 r. – także przedmiotu zapisu windykacyjnego) każe określać według cen z chwili ustalania zachowku.

Doliczanie darowizn do wartości spadku następuje przy zastosowaniu jednolitych zasad, niezależnie od tego, kto jest uprawniony do zachowku.

Poza wyjątkami wynikającymi z art. 994, wszystkie darowizny uczynione przez spadkodawcę podlegają doliczeniu także wówczas, gdy przedmiot darowizny uległ zniszczeniu lub zużyciu. Nie jest także istotne, czy przedmiot darowizny znajduje się w majątku obdarowanego.

W Państwa sprawie należy zwrócić uwagę na ważną kwestię – darowizna została dokonana na Pana i żonę. Tak więc Pan nie jest już zobowiązany do zapłaty zachowku, gdyż darowizny dokonano dalej niż 10 lat wstecz. Osobą zobowiązaną będzie jedynie żona w zakresie swojego udziału i na stan z dnia dokonania darowizny. Nadto oczywiście na poczet zachowku zalicza się dokonane darowizny na rzecz upragnionych do zachowku. Tutaj istnieje możliwość dowodowa w postaci zeznań świadków.

Niestety nie ma możliwości zamiany umowy darowizny na umowę dożywocia. Umowa doprowadziła już do przeniesienia własności. Oczywiście mogliby Państwo próbować dokonać odwołania darowizny, ale może być to potraktowane jako próba obejścia przepisów o odpowiedzialności za zachowek.

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.