Czy spadek można odrzucić u notariusza, czy tylko w sądzie?
• Autor: Tomasz Krupiński
Zmarł mój teść*. Był rozwiedziony z teściową od 30 lat. Czy w tym przypadku muszę z całą rodziną odrzucić spadek, aby po nim nie dziedziczyć? Jeżeli trzeba przeprowadzić procedurę odrzucenia spadku, to czy muszę zrobić to w sądzie, czy wystarczy notariusz?
Czy zięć dziedziczy po teściach?
Z opisu wynika, iż po śmierci teścia chce Pan odrzucić w swoim imieniu spadek. Trzeba by tę informację uściślić: czy nabył Pan prawo do spadku na podstawie testamentu? Bowiem ustawowe dziedziczenie nie dotyczy dziedziczenia po teściu. Uprawnionym do dziedziczenia po nim na podstawie ustawy będzie wyłącznie zstępny teścia, a więc Pana żona oraz Państwa dzieci.
Regulację w tym zakresie zawiera ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r. Nr 16, poz. 93 ze zm.;
Przeczytaj też: Odrzucenie spadku u notariusza
Przyjęcie lub odrzucenie spadku
„K.c.”). Zgodnie z tą ustawą w prawie spadkowym zostały przewidziane dwa sposoby przyjęcia spadku: proste przyjęcie spadku oraz przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Każdy spadkobierca ma 6 miesięcy od chwili, kiedy dowiedział się o śmierci spadkodawcy, na złożenie oświadczenia (przed sądem lub notariuszem) o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.
Art. 925 Kodeksu cywilnego stanowi, że spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia tegoż spadku, czyli nabycie praw i obowiązków następuje w momencie śmierci spadkodawcy. Dzieje się tak z mocy samego prawa, więc nabycie nie wymaga ani wiedzy, ani woli osoby uprawnionej. Niemniej jednak w momencie śmierci spadkodawcy nabycie spadku ma charakter niejako tymczasowy, gdyż spadkobierca może spadek odrzucić, wtedy potraktowany będzie tak, jakby otwarcia spadku nie dożył.
Zgodnie z art. 1012 K.c. – „Spadkobierca może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić”.
Według poglądów doktryny spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia (art. 925). Nabycie to ma jednak charakter tymczasowy, gdyż spadkobierca może spadek odrzucić. Staje się ono ostateczne dopiero z chwilą złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku lub zaistnienia okoliczności pozwalających na przyjęcie, że spadkobierca oświadczenie takie złożył. Przepis artykułu 1012 Kodeksu cywilnego stwierdza, iż spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia (art. 925 K.c.).
Oświadczenie spadkobiercy o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wywiera skutki od chwili otwarcia spadku. Oznacza to, że z tą chwilą, w przypadku przyjęcia spadku, nabycie staje się definitywne, natomiast w przypadku odrzucenia spadku, należy traktować je tak, jakby nigdy nie miało miejsca.
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może zostać złożone dopiero po śmierci spadkodawcy. Jego wcześniejsze złożenie nie wywoła skutków prawnych. Skuteczne oświadczenie może złożyć jedynie osoba powołana do dziedziczenia. Potencjalny spadkobierca (osoba, która zostałaby powołana na miejsce innego spadkobiercy – np. spadkobierca ustawowy powołany w dalszej kolejności) pozbawiony jest tego uprawnienia.
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku należy do kategorii jednostronnych czynności prawnych. Nie jest ono kierowane do określonego adresata, mimo że składane jest przed sądem lub przed notariuszem. W literaturze przyjmuje się, że jest czynnością prawną materialnego prawa cywilnego.
Zobacz również: Czy można odrzucić spadek po jego przyjęciu?
Gdzie należy złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku samodzielnie może złożyć osoba mająca (w momencie składania oświadczenia) pełną zdolność do czynności prawnych. Spadkobierca mający ograniczoną zdolność do czynności prawnych może sam złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, niezbędna jest jednak zgoda jego przedstawiciela ustawowego.
Art. 1014 § 3 K.c. stwierdza zaś, iż poza wypadkami przewidzianymi w paragrafach poprzedzających spadkobierca nie może spadku częściowo przyjąć, a częściowo odrzucić.
Art.1015 Kodeks cywilny stwierdza, iż:
„§ 1. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.
§ 2. Brak oświadczenia spadkobiercy w terminie określonym w § 1 jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.”
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może zostać złożone w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania (art. 1015 § 1). Dotyczy to zarówno spadkobiercy ustawowego, jak i testamentowego.
Proszę pamiętać, iż termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku biegnie od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania. Oznacza to, że dla każdego spadkobiercy moment ten może przypaść w innej chwili. Spadkobierca nie musi uświadamiać sobie tego, że termin z art. 1015 § 1 zaczął biec. Wystarczy, aby powziął wiadomość o okolicznościach uzasadniających powołanie do spadku po danym spadkodawcy.
Zgodnie z przepisem art. 1018 K.c.:
„§ 1. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku złożone pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu jest nieważne.
§ 2. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku nie może być odwołane.
§ 3. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem.”
Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Pełnomocnictwo do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku powinno być pisemne z podpisem urzędowo poświadczonym.
Czy można odwołać oświadczenie o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku
Proszę pamiętać, iż art. 1018 § 2 K.c. statuuje zakaz odwołania (a także zmiany) złożonego oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Raz złożone oświadczenie pociąga za sobą definitywne skutki w odniesieniu do spadku dziedziczonego po danym spadkodawcy.
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone przed notariuszem lub w sądzie rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie (nie musi więc to być sąd spadku). Notariusz lub sąd niezwłocznie przesyła złożone oświadczenie, wraz z załącznikami, do sądu spadku (art. 640 § 1 K.p.c.). Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być również złożone w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku (art. 640 § 2 K.p.c.) lub przed notariuszem w trakcie sporządzania protokołu dziedziczenia.
Odrzucenie spadku w imieniu dzieci
Podsumowując, o ile nie było testamentu, Pan jako zięć nie dziedziczy po teściu. Dziedziczy Pańska żona (a jego córka) oraz Wasze dzieci jako wnuki. Na odrzucenie spadku w imieniu dzieci musi mieć Pan zgodę sądu rodzinnego. Pana żona może odrzucić spadek po swoim ojcu przed notariuszem lub przed każdym sądem.
Zgodnie z art. 1015 § 1 K.c.: „oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania”.
Koszt oświadczenia składanego przed sądem wynosi 50 zł (art. 49 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych).
Dla Pana żony termin na odrzucenie spadku zaczął swój bieg od dnia śmierci ojca.
* Opis sprawy z lutego 2016 r.
Przykłady
Anna i niespodziewane długi po ojcu
Anna dowiedziała się o śmierci ojca, z którym nie utrzymywała kontaktu od wielu lat. Po kilku tygodniach odebrała pismo z banku, informujące ją o niespłaconym kredycie zmarłego. Natychmiast udała się do notariusza, gdzie złożyła oświadczenie o odrzuceniu spadku – wszystko odbyło się podczas jednej wizyty, bez konieczności rozpoczynania postępowania sądowego.
Tomasz i dzieci – odrzucenie spadku po dziadku
Tomasz odziedziczył spadek po zmarłym ojcu, ale wiedząc, że w majątku są długi, zdecydował się go odrzucić. Zrobił to u notariusza. Następnie musiał zadbać również o odrzucenie spadku w imieniu swoich małoletnich dzieci. W tym celu złożył wniosek do sądu rodzinnego o zgodę, ponieważ tylko sąd mógł upoważnić go do złożenia takiego oświadczenia za dzieci.
Edyta i ostatni dzień terminu
Edyta przez przypadek dowiedziała się, że jej matka zmarła pół roku wcześniej – nie miały kontaktu od dekady. Po sprawdzeniu daty śmierci okazało się, że tego samego dnia upływa dokładnie sześć miesięcy od chwili, gdy mogła się dowiedzieć o spadku. By nie ryzykować domniemania przyjęcia spadku, Edyta udała się do sądu rejonowego, gdzie jeszcze tego samego dnia złożyła skuteczne oświadczenie o jego odrzuceniu.
Podsumowanie
Spadek można odrzucić zarówno u notariusza, jak i w sądzie – wybór zależy głównie od wygody oraz sytuacji prawnej spadkobiercy. Kluczowe jest dotrzymanie sześciomiesięcznego terminu od momentu, gdy dana osoba dowiedziała się o swoim powołaniu do spadku. Oświadczenie o odrzuceniu spadku ma charakter nieodwołalny i wywołuje skutki wstecz, od chwili śmierci spadkodawcy. W przypadku małoletnich dzieci konieczna jest uprzednia zgoda sądu rodzinnego. Warto pamiętać, że osoby z dalszych linii dziedziczenia mogą być powołane do spadku dopiero po odrzuceniu go przez poprzedników – dlatego ważne jest świadome działanie i zachowanie odpowiedniej kolejności.
Oferta porad prawnych
Potrzebujesz pomocy prawnej w sprawach spadkowych? Skorzystaj z naszej porady online – szybko, bezpiecznie i bez wychodzenia z domu. Opisz swoją sytuację, a doświadczony prawnik przygotuje dla Ciebie indywidualną odpowiedź, opartą na obowiązujących przepisach i aktualnym orzecznictwie. To wygodny sposób, by uzyskać pewność co do swoich praw i podjąć właściwą decyzję.
Źródła:
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Tomasz Krupiński
Randa prawny.
prawnicy z dużym doświadczeniem
Zapytaj prawnika
NAJNOWSZE
Zadaj pytanie »
» Jak udowodnić nakłady na dom rodziców przy dziedziczeniu?
» Problemy z wypłatą pieniędzy z konta po zmarłej osobie, jak rozwiązać spór z bankiem?
» Śmierć męża a długi egzekucyjne, co musi zrobić wdowa bez intercyzy?
» Nowy związek, stare majątki, jak zabezpieczyć spadek po pierwszym małżonku?
» Podejrzenie fałszerstwa testamentu i ukrywania majątku, co robić w takiej sytuacji?
