Czy spadek można odrzucić u notariusza, czy tylko w sądzie?

Z opisu wynika, iż po śmierci teścia chce Pan odrzucić w swoim imieniu spadek. Trzeba by tę informację uściślić: czy nabył Pan prawo do spadku na podstawie testamentu? Bowiem ustawowe dziedziczenie nie dotyczy dziedziczenia po teściu. Uprawnionym do dziedziczenia po nim na podstawie ustawy będzie wyłącznie zstępny teścia, a więc Pana żona oraz Państwa dzieci.

Regulację w tym zakresie zawiera ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r. Nr 16, poz. 93 ze zm.; dalej „K.c.”). Zgodnie z tą ustawą w prawie spadkowym zostały przewidziane dwa sposoby przyjęcia spadku: proste przyjęcie spadku oraz przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Każdy spadkobierca ma 6 miesięcy od chwili, kiedy dowiedział się o śmierci spadkodawcy, na złożenie oświadczenia (przed sądem lub notariuszem) o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.

Art. 925 Kodeksu cywilnego stanowi, że spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia tegoż spadku, czyli nabycie praw i obowiązków następuje w momencie śmierci spadkodawcy. Dzieje się tak z mocy samego prawa, więc nabycie nie wymaga ani wiedzy, ani woli osoby uprawnionej. Niemniej jednak w momencie śmierci spadkodawcy nabycie spadku ma charakter niejako tymczasowy, gdyż spadkobierca może spadek odrzucić, wtedy potraktowany będzie tak, jakby otwarcia spadku nie dożył.

Zgodnie z art. 1012 K.c. – „Spadkobierca może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić”.

Według poglądów doktryny spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia (art. 925). Nabycie to ma jednak charakter tymczasowy, gdyż spadkobierca może spadek odrzucić. Staje się ono ostateczne dopiero z chwilą złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku lub zaistnienia okoliczności pozwalających na przyjęcie, że spadkobierca oświadczenie takie złożył. Przepis artykułu 1012 Kodeksu cywilnego stwierdza, iż spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia (art. 925 K.c.).

Oświadczenie spadkobiercy o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wywiera skutki od chwili otwarcia spadku. Oznacza to, że z tą chwilą, w przypadku przyjęcia spadku, nabycie staje się definitywne, natomiast w przypadku odrzucenia spadku, należy traktować je tak, jakby nigdy nie miało miejsca.

Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może zostać złożone dopiero po śmierci spadkodawcy. Jego wcześniejsze złożenie nie wywoła skutków prawnych. Skuteczne oświadczenie może złożyć jedynie osoba powołana do dziedziczenia. Potencjalny spadkobierca (osoba, która zostałaby powołana na miejsce innego spadkobiercy – np. spadkobierca ustawowy powołany w dalszej kolejności) pozbawiony jest tego uprawnienia.

Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku należy do kategorii jednostronnych czynności prawnych. Nie jest ono kierowane do określonego adresata, mimo że składane jest przed sądem lub przed notariuszem. W literaturze przyjmuje się, że jest czynnością prawną materialnego prawa cywilnego.

Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku samodzielnie może złożyć osoba mająca (w momencie składania oświadczenia) pełną zdolność do czynności prawnych. Spadkobierca mający ograniczoną zdolność do czynności prawnych może sam złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, niezbędna jest jednak zgoda jego przedstawiciela ustawowego.

Art. 1014 § 3 K.c. stwierdza zaś, iż poza wypadkami przewidzianymi w paragrafach poprzedzających spadkobierca nie może spadku częściowo przyjąć, a częściowo odrzucić.

Art.1015 Kodeks cywilny stwierdza, iż:

„§ 1. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.

§ 2. Brak oświadczenia spadkobiercy w terminie określonym w § 1 jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.”

Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może zostać złożone w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania (art. 1015 § 1). Dotyczy to zarówno spadkobiercy ustawowego, jak i testamentowego.

Proszę pamiętać, iż termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku biegnie od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania. Oznacza to, że dla każdego spadkobiercy moment ten może przypaść w innej chwili. Spadkobierca nie musi uświadamiać sobie tego, że termin z art. 1015 § 1 zaczął biec. Wystarczy, aby powziął wiadomość o okolicznościach uzasadniających powołanie do spadku po danym spadkodawcy.

Zgodnie z przepisem art. 1018 K.c.:

„§ 1. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku złożone pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu jest nieważne.

§ 2. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku nie może być odwołane.

§ 3. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem.”

Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Pełnomocnictwo do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku powinno być pisemne z podpisem urzędowo poświadczonym.

Proszę pamiętać, iż art. 1018 § 2 K.c. statuuje zakaz odwołania (a także zmiany) złożonego oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Raz złożone oświadczenie pociąga za sobą definitywne skutki w odniesieniu do spadku dziedziczonego po danym spadkodawcy.

Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone przed notariuszem lub w sądzie rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie (nie musi więc to być sąd spadku). Notariusz lub sąd niezwłocznie przesyła złożone oświadczenie, wraz z załącznikami, do sądu spadku (art. 640 § 1 K.p.c.). Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być również złożone w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku (art. 640 § 2 K.p.c.) lub przed notariuszem w trakcie sporządzania protokołu dziedziczenia.

Podsumowując, o ile nie było testamentu, Pan jako zięć nie dziedziczy po teściu. Dziedziczy Pańska żona (a jego córka) oraz Wasze dzieci jako wnuki. Na odrzucenie spadku w imieniu dzieci musi mieć Pan zgodę sądu rodzinnego. Pana żona może odrzucić spadek po swoim ojcu przed notariuszem lub przed każdym sądem.

Zgodnie z art. 1015 § 1 K.c.: „oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania”.

Koszt oświadczenia składanego przed sądem wynosi 50 zł (art. 49 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych).

Dla Pana żony termin na odrzucenie spadku zaczął swój bieg od dnia śmierci ojca.

* Opis sprawy z lutego 2016 r.

Jeżeli chcesz wiedzieć więcej na ten temat – kliknij tutaj i zapytaj prawnika >>

Jeżeli chcesz wiedzieć więcej na ten temat – kliknij tutaj i zapytaj prawnika >>