Jak szybko przeprowadzić proces spadkowy?
• Data: 2025-08-27 • Autor: Izabela Nowacka-Marzeion
Rok temu zmarł mój tata. Mama, ja i siostra nabyliśmy spadek każda po 1/3. Siostra zleciła wycenę majątku. Czy kwotę za wycenę dzielimy na trzy? Siostra nie zgadza się na równy podział majątku po tacie (każdy z nas dostałby mieszkanie), tylko chce także podziału wraz z częścią mamy, która mieszka sama i nie potrzebuje tyle przestrzeni (zdaniem siostry). Mamy nie godzi się na to, a siostra grozi brakiem zgody na inne podziały. Jak szybko możemy przeprowadzić proces spadkowy, by wszystko odbyło się sprawiedliwie i szybko (teraz tylko opłacam mieszkania sam)?
Spadek dla kilku spadkobierców
Zgodnie z art. 1035 Kodeksu cywilnego (w skrócie K.c.) „jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, do wspólności majątku spadkowego oraz do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych z zachowaniem przepisów niniejszego tytułu”.
Art. 212 dotyczy zniesienia współwłasności w trybie sądowym. § 1 dotyczy podziału fizycznego. Podział ten polega na wydzieleniu części rzeczy i przyznaniu każdemu współwłaścicielowi na wyłączną własność części, której wartość powinna w zasadzie odpowiadać udziałowi we własności; dopłaty mają wyrównać różnice wartości, różniąc się tym od spłat, które mają zastąpić przyznanie części w naturze zapłatą sumy pieniężnej. Wymaga to w każdym wypadku ustalenia składu i wartości przedmiotu zniesienia współwłasności, bez czego ustalenie dopłat i spłat nie byłoby możliwe. Wartość rzeczy ulegającej podziałowi (użytkowania wieczystego) ustala się na podstawie cen rynkowych z chwili zniesienia współwłasności. Ustalenie wartości rzeczy wspólnej dla oznaczenia wysokości spłat wymaga z reguły wiadomości specjalnych i uzasadnia przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego. Biegły, określając rynkową, czyli realną wartość nieruchomości, powinien kierować się cenami uzyskiwanymi przy sprzedaży podobnych nieruchomości w tej samej miejscowości lub okolicy (tak orz. SN z 12 lutego 1998 r., sygn. akt I CKN 489/97, niepubl.).
Art. 212 § 2 wyraża ogólną zasadę, że rzecz, która nie daje się podzielić, może być, stosownie do okoliczności, albo przyznana jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych, albo sprzedana stosownie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego. Natomiast dalsze przepisy określają szczegółowo, kiedy rzecz może być przydzielona jednemu ze współwłaścicieli (art. 213, 214 § 1 i 2), a kiedy sprzedana (art. 214 § 3 i 4).
W orzeczeniu z 8 sierpnia 2003 r., sygn. akt V CK 174/2002 (Biul. SN 6/04, s. 39) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że „określenie »rzecz, która nie daje się podzielić« (art. 212 § 2 k.c.) odnosi się nie tylko do takiej rzeczy, która fizycznie (w naturze) nie daje się podzielić, ale także do rzeczy, której podział i przydzielenie na własność poszczególnym współwłaścicielom jest ze względu na stosunki osobiste łączące współwłaścicieli, ich zasobność, stosunki rodzinne albo sam rodzaj wniosków o zniesienie współwłasności niemożliwe. W takiej sytuacji rzecz może być sprzedana stosownie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego. To samo odnosi się do sytuacji, w której żaden ze współwłaścicieli nie wyraża zgody na przyznanie mu rzeczy”.
Jeżeli podział fizyczny rzeczy będący podstawowym i pierwszym sposobem zniesienia współwłasności nie może być dokonany, bo rzecz nie daje się podzielić, albo występują negatywne przesłanki wymienione w art. 211, zniesienie współwłasności może nastąpić przez przyznanie całej rzeczy jednemu współwłaścicielowi z obowiązkiem spłaty pozostałych. Rozstrzygnięcie o tym, któremu z kilku współwłaścicieli należy przyznać na własność w naturze całą nieruchomość, powinno być poprzedzone rozważeniem usprawiedliwionych interesów wszystkich uprawnionych.
Art. 212 § 2 pozostawia sądowi decyzję co do wyboru pomiędzy przyznaniem rzeczy jednemu ze współwłaścicieli a zarządzeniem jej sprzedaży. Wyboru tego sąd ma dokonać „stosownie do okoliczności”. Okolicznościami tymi mogą być np. zgodność określonego sposobu zniesienia współwłasności z zasadami prawidłowej gospodarki, co ma szczególne znaczenie przy zniesieniu współwłasności nieruchomości rolnej (patrz tezy do art. 213), zawód, wiek współwłaściciela, charakter (rodzaj) wspólnej nieruchomości, sytuacja rodzinna i majątkowa współwłaścicieli, ich zdolność finansowa do uiszczenia spłat (dopłat).W orzeczeniu z 28 marca 2003 r., sygn. akt IV CKN 13/2001 (Biul. SN 12/03, s. 36), Sąd Najwyższy uznał, że „ocena okoliczności, które – zgodnie z art. 212 § 2 k.c. w zw. z art. 1035 k.c. – decydują o przyznaniu rzeczy jednemu ze współspadkobierców, należy do sądów rozpoznających sprawę merytorycznie, i sąd kasacyjny mógłby je zakwestionować tylko wtedy, gdyby była rażąco błędna lub oparta na stwierdzeniach oczywiście sprzecznych z dokonanymi ustaleniami”.
Zniesienie współwłasności
Sposób zniesienia współwłasności jako wynik wyboru pomiędzy przyznaniem rzeczy jednemu ze współwłaścicieli a zarządzeniem jej sprzedaży nie może być dokonany bez rozważenia, czy w razie przyznania rzeczy jednemu współwłaścicielowi z obowiązkiem spłaty współwłaściciel obciążony obowiązkiem spłaty ma realne możliwości uiszczenia spłaty. Wymaga to badania i ustalenia jego sytuacji materialnej, przy czym badanie to może dotyczyć wyłącznie współwłaściciela, a nie osoby trzeciej, na przykład członka jego rodziny. Trzeba przy tym mieć na względzie, że – jak stwierdził Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 12 kwietnia 2001 r., sygn. akt II CKN 658/2000 (OSNC 12/01, poz. 179) – „konstytucyjna zasada równej dla wszystkich współwłaścicieli ochrony prawnej własności i innych praw majątkowych (art. 64 ust. 2 Konstytucji) wyłącza – w wypadku znoszenia współwłasności- oznaczenie terminu i sposobu uiszczenia spłaty bez uwzględnienia uzasadnionego interesu dotychczasowego współwłaściciela uprawnionego do tej spłaty (art. 212 § 2 i 3 k.c.)”.
„Zniesienie współwłasności przez przyznanie rzeczy jednemu współwłaścicielowi nie może nastąpić wbrew jego woli albo gdy żaden współwłaściciel nie życzy sobie takiego sposobu zniesienia współwłasności. Jednakże sąd władny jest, bez narażenia się na zarzut przekroczenia uprawnień wynikających z art. 212, dokonać samodzielnie wyboru sposobu zniesienia współwłasności, nawet bez zgody uczestników, stosownie do okoliczności rozpoznawanej sprawy. Oczywiście, w postępowaniu o zniesienie współwłasności sąd powinien dążyć do tego, aby wszyscy współwłaściciele uzgodnili sposób podziału i przedstawili możliwie zgodny wniosek tak, aby wydane postanowienie odpowiadało ich woli” (tak orzeczenie SN z 23 lipca 1982 r., sygn. akt III CRN 161/82, OSNPG 1/83, poz. 2).
Sąd wyceni wartość majątku. Przyzna stronom stosowne nieruchomości, jeśli będą nimi zainteresowane – albo spłatę. Oczywiście część mamy – z majątku małżeńskiego pozostaje jej.
Do podziału pozostaje część po tacie. I tylko ta będzie przez sąd szacowana i tylko co do tego sąd orzeknie.
Dział spadku
Jeśli nie ma zgody co do podziału – należy wnieść sprawę do sądu. Zgodnie § 29 Rozporządzenia RM w sprawie wyceny nieruchomości „wartość rynkową nieruchomości gruntowej jako przedmiotu prawa użytkowania wieczystego określa się:
- w podejściu porównawczym, przyjmując ceny transakcyjne uzyskiwane przy sprzedaży nieruchomości gruntowych niezabudowanych jako przedmiotu prawa użytkowania wieczystego, z uwzględnieniem wysokości stawek procentowych opłat rocznych i niewykorzystanego okresu trwania użytkowania wieczystego.
- w przypadku gdy na rynku nieruchomości, właściwym ze względu na położenie wycenianej nieruchomości, brak jest transakcji sprzedaży nieruchomości jako przedmiotu prawa użytkowania wieczystego, a analiza porównywalnych rynków wykazuje transakcje sprzedaży niezabudowanych nieruchomości jako przedmiotu prawa własności wartość rynkową nieruchomości jako przedmiotu prawa użytkowania wieczystego określa się na podstawie wzajemnych relacji pomiędzy cenami nieruchomości jako prawa użytkowania wieczystego a cenami nieruchomości jako przedmiotu prawa własności na rozszerzonym rynku nieruchomości.
- w przypadku gdy brak jest także możliwości przeprowadzenia badania wzajemnych relacji wartość rynkową nieruchomości jako przedmiotu prawa użytkowania wieczystego określa się jako iloczyn wartości nieruchomości gruntowej niezabudowanej jako przedmiotu praw własności i współczynnika korygującego obliczonego według niżej podanego wzoru parametrycznego”.
Opłata od działu spadku to 1000 zł, można wnioskować o zwolnienie z kosztów sądowych. Tak będzie najszybciej. I bez łaski siostry.
Przykłady
Pierwszym przykładem może być sytuacja, gdy po śmierci ojca troje rodzeństwa odziedziczyło mieszkanie. Dwóch braci chciało je wynająć i dzielić zysk, ale siostra wolała sprzedaż i szybkie rozliczenie. Brak porozumienia spowodował skierowanie sprawy do sądu, gdzie ostatecznie mieszkanie przyznano jednemu z braci z obowiązkiem spłaty pozostałych, bo miał on stabilną sytuację finansową i był gotów przejąć lokal.
Inna historia dotyczyła matki i dwóch córek, które odziedziczyły po zmarłym ojcu dom jednorodzinny. Jedna z córek mieszkała tam od lat i chciała zachować nieruchomość, druga domagała się sprzedaży, a matka nie chciała opuszczać swojego miejsca. Sprawa trafiła do sądu, który – po zasięgnięciu opinii biegłego – przyznał nieruchomość matce i jednej z córek, a drugiej zasądził spłatę. Dzięki temu udało się zachować rodzinny dom i jednocześnie zaspokoić interesy wszystkich spadkobierców.
Trzeci przykład to przypadek, gdy rodzeństwo odziedziczyło po matce niewielką kawalerkę w centrum miasta. Jeden z braci był bezrobotny i nie miał środków na spłatę, drugi mieszkał za granicą i nie był zainteresowany przejęciem lokalu, a siostra potrzebowała mieszkania dla studenta. Sąd uznał, że najlepszym rozwiązaniem będzie sprzedaż kawalerki i podział pieniędzy proporcjonalnie do udziałów, co pozwoliło uniknąć dalszych konfliktów i uporządkować sprawę majątkową.
Podsumowanie
Podział spadku rzadko bywa prostą formalnością – emocje i interesy spadkobierców często ścierają się ze sobą, co wydłuża całe postępowanie. Prawo jednak daje jasne narzędzia: jeśli nie ma zgody, sąd przeprowadzi dział spadku, wyceni majątek i zdecyduje, czy lepszym rozwiązaniem jest fizyczny podział, przyznanie całości jednej osobie ze spłatą pozostałych, czy sprzedaż i podział pieniędzy. Najszybsza droga to zgodny wniosek wszystkich zainteresowanych, ale nawet przy sporze warto pamiętać, że do podziału wchodzi tylko to, co należało do zmarłego, a każdy ma równe prawa do swojej części.
Oferta porad prawnych
Jeśli stoisz przed problemem podziału spadku, nie wiesz od czego zacząć albo chcesz uniknąć błędów, możesz skorzystać z naszej pomocy online. Oferujemy szybkie i rzetelne porady prawne bez wychodzenia z domu – wystarczy opisać swoją sytuację, a otrzymasz jasne wyjaśnienie przepisów, możliwych rozwiązań i praktyczne wskazówki, jak działać. Dzięki temu zaoszczędzisz czas, nerwy i unikniesz niepotrzebnych kosztów.
Źródła:
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 1998 r., sygn. akt I CKN 489/97
3. Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 12 kwietnia 2001 r., sygn. akt II CKN 658/2000
4. Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2003 r., sygn. akt IV CKN 13/2001
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Izabela Nowacka-Marzeion
Radca prawny od 2005 roku, absolwentka prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Udziela porad z prawa cywilnego, pracy oraz rodzinnego, a także z zakresu procedury cywilnej i administracyjnej. Ma wieloletnie doświadczenie w stosowaniu prawa administracyjnego i samorządowego. Ukończyła również aplikację sądową. Obecnie prowadzi własną kancelarię prawną.
prawnicy z dużym doświadczeniem
Zapytaj prawnika
