Spadek a długi spadkobiercy

• Data: 2024-01-16 • Autor: Izabela Nowacka-Marzeion

W obliczu niedawnej śmierci ojca rodzina stoi przed skomplikowanym wyzwaniem podziału spadku składającego się z domu i ziemi uprawnej. W tej sytuacji nie tylko emocje, ale i obawy dotyczące długów jednego ze spadkobierców sprawiają, że decyzja o sposobie postępowania nie jest łatwa. Jakie są możliwe konsekwencje prawne i jak można uniknąć potencjalnych problemów związanych z długami spadkobiercy i zajęciem udziału spadkowego? O tym mowa w naszym artykule, w którym posiłkujemy się przykładem sprawy rodziny pana Mateusza, aby przeanalizować aspekty prawne i przedstawić możliwe scenariusze postępowania.

Masz podobny problem? Kliknij tutaj i zadaj pytanie. Pomagamy w podobnych sprawach.

Spadek a długi spadkobiercy

Od śmierci ojca pana Mateusza upłynął miesiąc i zwrócił się on do nas w sprawie spadku po zmarłym i sytuacji swojego brat, który miał długi alimentacyjne. Ojciec nie pozostawił testamentu, a do grona spadkobierców należeli: mama i czwórka dorosłych dzieci. W skład majątku wchodził dom i ziemia uprawna. Pan Mateusz i jego rodzina zamierzali przeprowadzić postępowanie spadkowe, aby oficjalnie występować jako spadkobiercy z procentowym udziałem w spadku. Porozumieli się co do tego, aby cała czwórka rodzeństwa przekazała swoje udziały mamie, a ona sprzedałaby ziemię i korzystała z tych pieniędzy. Był jednak problem: wspomniany już brat pana Mateusza był osobą bezrobotną i niepłacącą alimentów. W imieniu rodziny pan Mateusz pytał więc, czy w przypadku ujawnienia spadku komornik lub fundusz alimentacyjny może przejąć udział brata na poczet zaległości i blokować wszelkie czynności związane z nieruchomością. Może lepiej nic nie robić ze spadkiem i czekać na kolejne rozwiązania losowe, a ziemię uprawną wydzierżawić?

 

Brat pana Mateusza jest dłużnikiem. Zmarł ojciec dłużnika, a dłużnik nabył spadek w udziale ustawowym. Spadkobiercy mają więc dylemat, czy rozpocząć postępowanie spadkowe, czy nie. Każda decyzja obarczona jest ryzykiem, a więc wskażę prawne aspekty tej sytuacji i dwa ewentualne rozwiązania.

Ujawnienie spadku a czynność dokonana z pokrzywdzeniem wierzyciela

Przyjmijmy, że pan Mateusz i jego rodzina przeprowadzi sprawę spadkową, a brat, który jest dłużnikiem, zrzekniecie się udziałów na mamę. Ze strony dłużnika może być to potraktowane jako „uciekanie z majątkiem” w celu pokrzywdzenia wierzycieli – dzieci uprawnionych do alimentacji, czyli może być uznane za czynność dokonaną z pokrzywdzeniem wierzyciela. Wówczas sąd może zezwolić na prowadzenie egzekucji z udziału brata – dłużnika, nawet gdy ten udział będzie już własnością mamy. Nazywa się to skargą pauliańską.

Zobacz również: Jak przerejestrować ciągnik po śmierci właściciela?

Masz problem prawny? Kliknij tutaj i zapytaj prawnika ›

Skarga pauliańska pokrzywdzonego wierzyciela

Pokrzywdzenie wierzyciela występuje wtedy, gdy wskutek czynności prawnej dłużnik stał się niewypłacalny albo jego niewypłacalność osiągnęła stopień wyższy niż przed dokonaniem czynności prawnej (art. 527 § 2 Kodeksu cywilnego). Z kolei „świadomość dłużnika pokrzywdzenia wierzyciela” musi istnieć w chwili dokonania tej czynności. Wystarczy jedynie, że dłużnik przewiduje w granicach ewentualności niemożność zaspokojenia wierzyciela z jego majątku. Ustalenie powyższej przesłanki korzysta z domniemania faktycznego o znajomości skutków dokonania czynności prawnej przez dłużnika. Z kolei „wiedza osoby trzeciej o działaniu dłużnika z pokrzywdzeniem wierzyciela” wynika z charakteru tej czynności. W orzecznictwie podkreśla się, że niewypłacalność, o której mowa w art. 527 § 2, to brak możliwości wywiązywania się z zobowiązań finansowych. Oznacza on taki obiektywny stan majątku dłużnika, w których egzekucja prowadzona zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego nie może przynieść zaspokojenia wierzytelności pieniężnej. Sąd odwołał się przy tym do poglądu wyrażonego w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 listopada 1997 r., w sprawie I ACa 737/97. Wskazując natomiast na art. 527 § 3 Kodeksu cywilnego, sąd przywołał fakt istnienia domniemania na korzyść wierzyciela, jeżeli czynność prawna dokonana przez dłużnika przyniosła korzyść majątkową osobie pozostającej w bliskim z nim stosunku. Domniemywa się wówczas, że osoba ta wiedziała o świadomym pokrzywdzeniu wierzyciela bądź przy zachowaniu należytej staranności mogła się o tym dowiedzieć.

W sprawie takiej pozwaną byłaby mama pana Mateusza jako osoba, która otrzymała udział spadkowy od syn będącego dłużnikiem.

Co więcej (mama chce sprzedać nieruchomości), a według dominującego w orzecznictwie poglądu, gdy osoba trzecia (mama) rozporządzi przysporzeniem na rzecz innej osoby i nie zachodzą przesłanki do bezpośredniego pozwania tej osoby stosownie do art. 531 § 2 wierzyciel może dochodzić odszkodowania od osoby trzeciej, jeżeli jej zachowanie nosiło znamiona deliktu (art. 415). Jeżeli osoba trzecia rozporządziła przedmiotem przysporzenia na rzecz innej osoby w okolicznościach niepozwalających na zastosowanie art. 531 § 2, należy także dopuścić możliwość dochodzenia od osoby trzeciej przez wierzyciela, względem którego czynność dłużnika uznana za bezskuteczną, roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia (*patrz źródła 3-10).

Jeśli mama pana Mateusza weźmie udział jego zadłużonego brata i sprzeda nieruchomość, również może zostać pozwana o odszkodowanie. To się rzadko zdarza, ale nie jest wykluczone.

Minusem takiego rozwiązania jest to, że dzieci czy ich matka na pewno wiedzą o śmierci ojca dłużnika i mogą o tym poinformować komornika, czy też sami skierują sprawę do sądu. Plusem jest to, że może im to nie przyjdzie do głowy, a po 5 latach już nic nie zrobią z tą czynnością.

Kliknij tutaj i zapytaj prawnika online ›

Długi spadkobiercy i pozostawienie sprawy spadku

W drugim wariancie rodzina pana Mateusza nie podejmuje żadnych czynności, nie wszczynają postępowania spadkowego. To też nie jest wyjście. Wierzyciel – dzieci (ich matka działająca w ich imieniu) – ma interes prawny w uregulowaniu sprawy spadkowej i sam będzie mógł złożyć wniosek do sądu o stwierdzenie nabycia spadku.

Stwierdzenie nabycia spadku przez sąd spadku następuje na wniosek uprawnionego podmiotu, czyli każdego podmiotu mającego interes prawny w prawidłowym wykazaniu następstwa po spadkodawcy (art. 1025 § 1 Kodeksu cywilnego).

Do kręgu osób uprawnionych do złożenia wniosku należy przede wszystkim zaliczyć każdego spadkobiercę oraz następców prawnych spadkobiercy, nabywcę spadku lub udziału w spadku, wierzyciela spadkodawcy lub wierzyciela spadkobiercy, zapisobiercę, dalszego zapisobiercę, uprawnionego do zachowku, wykonawcę testamentu. Czyli na wniosek matki dzieci działającej w ich imieniu brat, który ma dług alimentacyjny, stanie się spadkobiercą i będzie można prowadzić egzekucję z jego części. Nie ma tu złotego środka. Pan Mateusz i pozostali spadkobiercy muszą przemyśleć oba rozwiązania i podjąć decyzję.

Zobacz również: Czy komornik może zająć spadek po rodzicach?

Potrzebujesz pomocy prawnika? Kliknij tutaj i opisz swój problem ›

Przykłady

Przypadek rodziny Kowalskich

Po śmierci pana Kowalskiego rodzina stanęła przed zadaniem podziału spadku składającego się z mieszkania i kilku działek rolnych. Wszystkie dzieci chciały, aby majątek przejęła ich matka, aby mogła godnie żyć na starość. Jednakże najmłodszy syn miał duże długi, co stwarzało ryzyko przejęcia jego części spadku przez wierzycieli. Rodzina zdecydowała się na konsultacje z prawnikiem, aby znaleźć najlepsze wyjście i ochronić majątek przed wierzycielami.

 

Historia pani Malinowskiej

Po śmierci męża pani Malinowska została właścicielką rodzinnej firmy oraz domu. Jej jedyny syn mieszkał za granicą i nie interesował się sprawami majątkowymi. Gdy pojawiły się zaległości w płatnościach, syn został wezwany do spłaty długów. Aby uniknąć dalszego zadłużania się firmy, pani Malinowska zdecydowała się ją sprzedać. Długi zostały spłacone, a to, co zostało, matka i syn podzielili między siebie. W ten sposób syn miał pewność, że ani on, ani matka nie mają zobowiązań.

 

Dylemat rodziny Nowaków

Po niespodziewanej śmierci ojca, rodzina Nowaków odkryła, że oprócz domu rodzinnego, zmarły posiadał również znaczne zadłużenie wobec różnych instytucji. Najstarsza córka, będąca prawnikiem, zasugerowała zrzeczenie się spadku na rzecz matki, aby zabezpieczyć majątek przed wierzycielami. Jednak młodszy brat, który miał niestabilną sytuację finansową, obawiał się, że takie działanie może negatywnie wpłynąć na jego przyszłość. Rodzina zastanawiała się nad najlepszym rozwiązaniem, rozważając wszystkie za i przeciw związane z ochroną majątku rodzinnego oraz przyszłością finansową każdego z członków rodziny.

Podsumowanie

Stojąc przed dylematem podziału spadku, ważne jest, aby dokładnie rozważyć wszystkie aspekty prawne, zwłaszcza gdy w grę wchodzą długi jednego ze spadkobierców. W artykule przedstawione zostały różne scenariusze, które mogą pomóc w podjęciu najkorzystniejszej decyzji. Ochrona majątku rodzinnego, jak pokazują przedstawione przypadki, często wymaga porady prawnej oraz przemyślanej strategii, która zabezpieczy interesy wszystkich członków rodziny.

Oferta porad prawnych

Potrzebujesz pomocy prawnej w kwestii spadków i długów? Skorzystaj z naszych usług online, oferujących profesjonalne porady prawne oraz pomoc w redagowaniu pism, aby skutecznie zabezpieczyć Twój majątek i interesy rodzinne. Napisz do nas, korzystając z wygodnego formularza, który umieściliśmy pod tekstem.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 listopada 1997 r., sygn. akt I ACa 737/97
3. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25.10.2012 r., sygn. akt I CSK 139/12
4. Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 2004 r., sygn. akt V CK 272/03
5. Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2004 r., sygn. akt IV CK 30/04
6. Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2005 r., sygn. akt II CK 412/04
7. Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 2006 r., sygn. akt III CSK 120/05
8. Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 12 czerwca 2008 r., sygn. akt III CZP 55/08
9. Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2011 r., sygn. akt III CZP 132/10
10. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 22.11.2012 r., sygn. akt I ACa 609/12

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.

Zapytaj prawnika - porady prawne online

Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje!
Wycenę wyślemy do 1 godziny
Izabela Nowacka-Marzeion

O autorze: Izabela Nowacka-Marzeion

Radca prawny od 2005 roku, absolwentka prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Udziela porad z prawa cywilnego, pracy oraz rodzinnego, a także z zakresu procedury cywilnej i administracyjnej. Ma wieloletnie doświadczenie w stosowaniu prawa administracyjnego i samorządowego. Ukończyła również aplikację sądową. Obecnie prowadzi własną kancelarię prawną.


Porad przez Internet udzielają
prawnicy z dużym doświadczeniem

Zapytaj prawnika

Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje!
Wycenę wyślemy do 1 godziny
Zadaj pytanie »

eporady24.pl

prawo-budowlane.info

odpowiedziprawne.pl

rozwodowy.pl

Szukamy prawnika »