• Data: 2023-11-21 • Autor: Iryna Kowalczuk
Darowizna ze służebnością to jeden ze sposobów przekazania swojej nieruchomości na rzecz bliskiej osoby. Niestety taka forma nie chroni nowego właściciela przed roszczeniami o zachowek po śmierci osoby darczyńcy. Warto jednak pamiętać, że do zaliczenia do majątku spadkowego nie kwalifikują się darowizny sprzed wielu lat. Tę i inne kwestie związane z darowizną mieszkania ze służebnością i zachowkiem rozważymy, odpowiadając na pytanie pani Katarzyny:
W 2003 r. babcia przepisała darowizną (akt notarialny) mieszkanie siostrze, która poszła do klasztoru. Siostra 5 lat temu przepisała darowizną mieszkanie na mnie z wpisem w dziale III Księgi Wieczystej dożywotniej, bezpłatnej służebności na rzecz babci. Babcia żyje, ma 3 dzieci i 11 wnuków. Babcia przez całe życie wszystkie pieniądze rozdzielała równo dla swoich dzieci. Nikt raczej nie żądałby ode mnie zachowku, ale ostatnio wyszło na jaw, że synowa babci nie może się pogodzić z faktem, że babcia nie sprzedała mieszkania i nie podzieliła pieniędzy między dzieci. Obawiam się, że po śmierci babci nie da żyć synowi, dopóki nie upomni się o pieniądze. Babcia jest zdrowa i sprawna psychicznie, wie, że nie skrzywdziła żadnego z dzieci, a wszyscy słownie wyrazili zgodę na przepisanie mieszkania. Czy po śmierci babci przysługuje im ode mnie zachowek? Czy babcia za życia może to jeszcze uregulować, aby nie mogli się o niego upomnieć?
Zgodnie z art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego (K.c.) zstępnym (dzieciom, wnukom itp.), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się – jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).
Według § 2 art. 991 K.c.: „Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia”.
Z powyższych przepisów wynika, że zobowiązany do zapłaty zachowku jest spadkobierca. Jednak z innych przepisów regulujących problematykę zachowku wynika, że również osoba, która otrzymała od spadkobiercy darowiznę doliczoną do spadku, ponosi odpowiedzialność za zapłatę zachowku. Zaznaczę w tym miejscu, że babcia dokonała darowizny na rzecz siostry, a nie na rzecz Pani, tak więc spadkobiercy babci mogliby dochodzić zachowku co najwyżej od siostry babci.
Wynika to wprost z art. 1000 § 1 K.c.: „Jeżeli uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny”.
W kwestii zachowku należy również wziąć pod uwagę, prócz art. 991 Kodeksu cywilnego, także inne przepisy Kodeksu cywilnego, w szczególności art. 994, 1000 i 1001.
Według art. 993 K.c.: „Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów ani poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny uczynione przez spadkodawcę”.
Zgodnie z art. 994 § 1 K.c.: „Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku”.
Zobacz również: Zbycie przedmiotu darowizny a zachowek
Darowizna mieszkania ze służebnością dla siostry uczyniona przez Pani babcię będzie zaliczana do spadku, jeżeli nie jest to drobna darowizna, zwyczajowo w danych stosunkach przyjęta (oczywiście darowizna nieruchomości taką nie jest) i jeżeli została dokonana mniej niż przed 10 laty, licząc od dnia śmierci babci (dnia otwarcia spadku).
Jak wynika z opisu sprawy, darowizna została poczyniona w 2003 roku, a więc minęło już więcej niż 10 lat od dnia jej podpisania, zatem ta darowizna nie będzie brana pod uwagę przy wyliczeniu zachowku, a więc siostra babci nie będzie odpowiedzialna za zapłatę zachowku. Raz jeszcze podkreślę, że Pani, pomimo iż posiada aktualnie nieruchomość jako swoją własność, nie jest odpowiedzialna za zapłatę zachowku. Za jego zapłatę odpowiedzialna jest bowiem ta osoba, która jako pierwsza otrzymała darowiznę, czyli siostra babci. Nie jest istotne, co później zrobiła z tą darowizną, czy przekazała komuś innemu, czy sprzedała itp. Nie zmienia to faktu, że to osoba, która pierwsza otrzymała darowiznę (czyli siostra Pani babci), jest odpowiedzialna za zapłatę ewentualnego zachowku. Z uwagi jednakże na upływ 10 lat od chwili dokonania darowizny zachowek nie będzie się już nikomu należał.
Zobacz również: Przepisanie domu na wnuka
Przykład 1
Pan Miłosz dokonał darowizny mieszkania ze służebnością na rzecz swojego syna. Niestety już po roku zmarł. Matka pana Miłosza oraz jego dwie siostry domagają się teraz zachowku od obdarowanego, ponieważ zmarły nie pozostawił innego majątku. Pan Miłosz, rozumiejąc wysokość zobowiązania, wie, że nie będzie w stanie go spłacić. Decyduje się na sprzedaż nieruchomości i dopiero po tej transakcji dysponuje środkami na spłatę rodziny.
Przykład 2
Pani Marta 12 lat temu otrzymała dom i działkę w darowiźnie ze służebnością od swojego partnera. Jako że majątek jest znaczny, obecnie, czyli miesiąc po jego śmierci, wystąpiła do niej o zachowek córka zmarłego – a jego jedyna spadkobierczyni. Na szczęście dla pani Marty darowizna została uczyniona więcej niż 10 lat przed śmiercią partnera, nie jest więc zaliczana do schedy spadkowej. Zachowek się nie należy.
Jak widać, uczynienie darowizny mieszkania ze służebnością nie wyłącza roszczenia o zachowek przysługującego spadkobiercom ustawowym. W zależności jednak od sytuacji – m.in. osoby obdarowanego, czasu dokonania darowizny itd. – zachowek może, ale nie musi być należny.
Jeśli nie jesteś pewny, jakie przepisy spadkowe znajdują zastosowanie w Twojej sprawie, najlepiej poszukać rzetelnej porady na ten temat. Nasz portal oferuje usługi doświadczonych prawników, którzy w przystępny sposób wyjaśnią zagadnienia prawne dotyczące indywidualnej sytuacji.
Już teraz opisz nam swój problem, wypełniając formularz znajdujący się pod tym tekstem.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Iryna Kowalczuk
Magister prawa, absolwentka Lwowskiego Państwowego Uniwersytetu Spraw Wewnętrznych Ukrainy, uzyskany tytuł: magister prawa ukraińskiego; ukończyła także Studium Podyplomowe prawa UE na Uniwersytecie Warszawskim. Doświadczenie nabyła w trakcie pracy w dwóch kancelariach adwokackich. Ze względu na biegłość w analizie różnorodnych zagadnień prawnych w serwisie ePorady24.pl pełniła funkcję administratora. Udzielała porad z zakresu prawa spadkowego i rodzinnego oraz w sprawach związanych z prawem ukraińskim. Biegle posługuje się zarówno językiem ukraińskim, rosyjskim, jak i polskim. Z serwisem spadek.info współpracowała od początku jego istnienia czyli od 2012 roku.
Zapytaj prawnika