Co można odliczyć od masy spadkowej?

Przed 7 miesiącami zmarł mąż pani Stefanii, który miał 2 synów z czasów kawalerskich oraz córkę z pierwszego małżeństwa. Wspólnych dzieci pani Stefania i jej mąż nie mieli. Mąż nie znał swoich synów, nie utrzymywał z nimi kontaktu. Sprawa spadkowa odbyła się 4 miesiące temu, na mocy testamentu pani Stefania stałam się jedyną spadkobierczynią męża, a jedynie poleceniem testamentowym zadysponował on, ażeby spłaciła 1/4 wartości mieszkania jego córce. Pani Stefania spadek przyjęła. Synowie zmarłego nie dostali nic i zwrócili się do wdowy z roszczeniem o zachowek w kwocie 40 tys. zł dla każdego. Pani Stefania wyraziła wolę wypłaty zachowku i zleciła wykonanie operatu szacunkowego odziedziczonego mieszkania, a następnie wysłała pismo do pasierbów, informując o kwocie, jaka według niej należy im się jako zachowek. Niedawno otrzymała od nich odpowiedź, w której podważają niektóre z uwzględnionych przez panią Stefanię kosztów. Według nich nie należą do długów spadkowych: koszty dojazdów do szpitala i zakupu leków (leczenia męża), wykupu mieszkania, zakupu i montażu nagrobka, zakupu kwiatów. Chcą, aby pani Stefania doliczyła zasiłek pogrzebowy. Sporny jest także dług kredytowy, którego oni nie zaliczają do kosztów, gdyż pani Stefania nie podała tego zobowiązania na sprawie spadkowej. Faktycznie nie wymieniła tego kredytu, ponieważ wzięli go oboje na prośbę wnuczka. Myślała, że skoro przejmuje spadek w całości, to ten kredyt jest bez znaczenia. Pani Stefania zleciła nam przeanalizowanie tej sprawy włącznie z przesłaną przez nią dokumentacją) i przedstawienie opinii, jakie koszty może odliczyć jako pasywa spadku.

Czysta wartość spadku

Przeanalizowałam dokumentację pani Stefanii i zasadniczo wszystkie obliczenia wykonano prawidłowo: ustalono właściwe udziały w spadku oraz udziały na potrzeby obliczenia zachowku. Właściwie także zastosowano metodę ustalenia wartości spadku na potrzeby zachowku. Należy bowiem przyjąć tu za wyjściową czystą wartość spadku. Czysta wartość spadku to różnica między:

1. stanem czynnym spadku, czyli wartością wszystkich praw należących do spadku, według ich stanu z chwili otwarcia spadku i cen z chwili orzekania o zachowku; oraz
2. stanem biernym spadku, to jest sumą długów spadkowych, z pominięciem długów wynikających z zapisów zwykłych i poleceń.

Co zalicza się do długów spadkowych?

Zgodnie z art. 922 § 3 Kodeksu cywilnego (K.c.) – do długów spadkowych należą, oprócz długów, które nie wygasają z chwilą śmierci spadkodawcy i obciążają spadek, także koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów zwykłych i poleceń, jak również inne obowiązki przewidziane w przepisach księgi niniejszej.

Kredyt jako dług spadkowy

Kredyt niewątpliwie obciąża spadek. W mojej ocenie fakt, że pani Stefania nie powiedziała o nim w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku, nie zmienia tego, że dług ten jest i że obciąża spadek. Zwłaszcza, że celem postępowania spadkowego (stwierdzenia nabycia spadku) nie jest ujawnienie masy spadkowej, a jedynie wskazanie spadkobierców i ich udziału w spadku. Czytając zresztą pisma pełnomocników synów zmarłego męża, mam wrażenie, że głównie chodzi tu o nieprzedstawienie dowodu na istnienie długu, skoro nie został wymieniony w postępowaniu spadkowym. Przedstawienie osobom uprawnionym do zachowku umowy kredytowej oraz stanu kredytu na dzień śmierci męża (zaświadczenie z banku o kwocie pozostałej do spłaty) powinno tę kwestię wyjaśnić.

Koszty pogrzebu: ceremonii, kwiatów, stypy, nagrobka

Przechodząc do kosztów pogrzebu, w tej kwestii utrwalono już pewne zasady orzekania i tymi zasadami należy się kierować przy ustalania stanu biernego spadku. Niewątpliwie te koszty, które zaakceptowali pełnomocnicy, są przez sądy uznawane za koszty pogrzebu. Gorzej, jeśli chodzi o te okoliczności, które są zależne od woli, chęci i osobistych odczuć osoby sprawującej pogrzeb. W jej mniemaniu pewne elementy ceremonii mogą być konieczne, w ocenie pozostałych osób już nie. W takiej sytuacji, jak chociażby wartości i jakości wystawionego nagrobka, pojawiają się konflikty i niejednokrotnie kwestię zasadności takiego wydatku musi rozstrzygnąć sąd. Mnie również jest trudno obecnie rozstrzygać, czy wystawienie nagrobka za kwotę 8 tys. zł jest wydatkiem odpowiadający zwyczajom przyjętym w danym środowisku. Tutaj musiałaby pani Stefania wykazać, jakie kwoty na nagrobki wydają znajomi, być może warto mieć informację od firm kamieniarskich, jakie są średnie koszty wystawienia nagrobka w tej okolicy, jakie są najniższe koszty i najwyższe oraz jaki rodzaj nagrobka obejmują. Z całą pewnością wystawienie nagrobka będzie długiem spadkowym, jednak musi on odpowiadać właśnie tym zwyczajom przyjętym w danym środowisku. Koszt ten musi być kosztem poniesionym, co oznacza, że należy go udokumentować. Nie podlegają zaliczeniu na długi spadkowe koszty, które dopiero będą planowane do wydatkowania.

„Warunkiem uwzględnienia powództwa o zwrot poniesionych wydatków jest konieczność ich rzeczywistego poniesienia jeszcze przed datą wniesienia pozwu. Żądanie zwrotu kosztów np. nagrobka tylko w oparciu o szacunki, wyceny, a zatem jeszcze przed jego wniesieniem, zostanie przez sąd uznane za przedwczesne, a przez to nieuwzględnione” (wyrok SN z 4 czerwca 1996 r., sygn. akt II CKN 852/97).

Przedstawiony przez panią Stefanię dokument nie potwierdza wydania pieniędzy, a jedynie złożenie zamówienia. Powinna ona mieć rachunek z wystawienia pomnika. Wystarczyłby nawet, w mojej ocenie, paragon z kasy fiskalnej.

Co do kosztu zakupów kwiatów, uważam, że czy jeden z pasierbów chciał takie, czy inne kwiaty i nie miał wpływu na wybór pani Stefanii, nie ma tutaj znaczenia. Zwyczajowo przyjęte jest, że kwiaty na trumnę są wystawiane. Oczywiście mogę się zgodzić z tym, że wieniec tylko od żony (co jest także przyjętym zwyczajem) nie powinien stanowić długu spadkowego. Jednak koszty dekoracji dodatkowej, kwiatów do kaplicy są takim kosztem spadkowym. Aby przestawić tok myślenia sądów przy ocenie wydatków związanych z kosztami pogrzebu i ich zaliczaniem do długów spadkowych, przedstawiam cytat z wyroku Sądu Rejonowego Gdańsk-Północ w Gdańsku z dnia 30 listopada 2016 r. (sygn. akt IC 737/16):

„Stosownie do treści uchwały Sądu Najwyższego z 22 listopada 1988 r., sygn. akt III CZP 86/88, koszty pogrzebu w ścisłym tego słowa znaczeniu obejmują wydatki na zakup trumny, nabycie miejsca na grób i wydatki na pokrycie kosztów ceremonii pogrzebowej. W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalił się pogląd, że do kosztów pogrzebu zalicza się wydatki poniesione na postawienie nieskromnego, odpowiadającego miejscowym zwyczajom nagrobka. Wprawdzie zawarta w orzeczeniach Sądu Najwyższego wykładnia, co należy rozumieć przez „koszty pogrzebu”, ukształtowała się na tle art. 446 §1 k.c., jednakże odnosi się do wyrażenia ustawowego występującego także w innych przepisach i nie można jej pominąć przy wykładni art. 922 § 3 k.c. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z 7 marca 1969 r., II PR 641/68, w uzasadnieniu którego stwierdził, że do kosztów pogrzebu można doliczyć umiarkowany wydatek na skromny nagrobek, odpowiadający zwyczajom. Rozmiar wydatku na nagrobek, podobnie jak pozostałe koszty pogrzebu, ograniczony został w art. 922 § 3 k.c. przyjętym w danym środowisku zwyczajem, z czego wynika, że wystawienie drogiego nagrobka z granitu lub marmuru, w części wykraczającej poza miejscowe zwyczaje, obciąża osobę, która w wybrany przez nią sposób chciała wyrazić własne uczucie do spadkodawcy i uczcić jego pamięć. Wzniesienie nagrobka jest materialnym śladem, symbolizującym pamięć o zmarłym, wynika z pobudek niematerialnych. Koszty wzniesienia nagrobka odpowiadającego miejscowym zwyczajom wchodzą w skład kosztów pogrzebu i jako dług spadkowy obciążają spadkobierców, którzy przyjęli spadek wprost, niezależnie od tego, czy spadkodawca pozostawił jakikolwiek majątek. Ustalenie wysokości zobowiązania pieniężnego według innych kryteriów niż sumowanie kwot wydatkowanych na pokrycie kosztów pochówku i wystawienia nagrobka odpowiadającego miejscowym zwyczajom nie jest możliwe. Wzniesienie nagrobka w poczuciu moralnego obowiązku uczczenia zmarłego, odpowiadający miejscowym zwyczajom i wydatki z tym związane obciążą spadkobiercę.

Zdaniem sądu również wydatki poniesione na zakup odzieży do pochówku dla zmarłego są niezbędne dla oddania czci zmarłemu, przeprowadzenia ceremonii pogrzebu. Pozwana argumentowała, co prawda, że powódka nie przedłożyła rachunków potwierdzających wysokość zakupu odzieży, opłaty za mszę i organistę. Tym niemniej sąd uznał za wiarygodne stanowisko powódki, że zajmując się organizacją pogrzebu, nie zachowała paragonu za zakup odzieży. Na dzień pogrzebu była w przeświadczeniu, że to ona jako córka jest spadkobierczynią po zmarłym. Powyższe potwierdzają również zeznania świadka. Nadto koszt zakupu odzieży (butów, podkoszulka, skarpet i bokserek) za łączną kwotę 600 zł nie stanowi nadmiernego, wygórowanego kosztu. Odnośnie braku wykazania kosztów mszy świętej, wskazać należy, że zwyczajowo nie jest przyjęte, by księża wystawiali rachunki za jej odprawianie. Uiszczana z tego tytułu kwota stanowi formę datku na kościół. Także zwyczajowo organista nie wystawia rachunków za uiszczoną na jego rzecz kwotę.

Pozwana, kwestionując żądanie pozwu w zakresie zwrotu kosztów stypy, wskazywała, że nie posiadała wiedzy o jej organizowaniu przez powódkę, podnosiła, że nie została na nią zaproszona. Powyższa argumentacja pozostaje bez wpływu na niniejsze postępowanie. Należy bowiem pamiętać, że organizacja ww. przyjęcia jest zwyczajowo przyjęta, ma charakter ostatniego spotkania dla najbliższych zmarłego z jego duchowym udziałem. Jest to również swego rodzaju podziękowanie dla osób przybyłych na pogrzeb. Nie ma więc znaczenia, czy spadkobierca brał w niej udział, czy nie. Koszt tego spotkania stanowi jednakowoż także długi spadkowe.”

Zobacz również: Specjalny zasiłek opiekuńczy po śmierci

Zasiłek pogrzebowy

Niewątpliwie jednak zasadnym jest odliczenie od poniesionych przez panią Stefanię kosztów pogrzebu kwoty zasiłku pogrzebowego, bowiem to dodatkowy dochód na pokrycie wydatków związanych z pogrzebem, a zatem w rzeczywistości pomniejsza on koszty pogrzebu, a nie jest de facto wydatkiem z jej majątku. W utrwalonej już linii orzeczniczej sądów powszechnych dla ustalenia substratu zachowku konieczne jest pomniejszenie wartości aktywów spadku o długi spadkowe w postaci poniesionych przez spadkobiercę kosztów pogrzebu spadkodawcy przewyższających kwotę otrzymanego z tego tytułu zasiłku pogrzebowego.

Koszty wykupu mieszkania

Jeśli chodzi o koszty wykupu mieszkania, to w żadnym razie nie stanowią one długów spadkowych. Wyjaśnił to między innymi Sąd Rejonowy w Ostrołęce w wyroku z dnia 2 lutego 2018 r. (sygn. akt IC 184/16): „Spadkiem jest bowiem masa majątkowa stanowiąca własność spadkodawcy według stanu z chwili jego śmierci. Stąd też nakłady dokonane na przedmioty wchodzące w skład spadku przed otwarciem spadku nie mają wpływu na ustalenie stanu czynnego spadku będącego podstawą do obliczenia zachowku (o ile roszczeń z tytułu tych nakładów nie można potraktować jako długów spadkowych). Przy ustalaniu wartości spadku uwzględnione powinny być jedynie te nakłady na spadek, które zostały dokonane po otwarciu spadku, ponieważ przy ustalaniu zachowku bierze się pod uwagę stan przedmiotów spadkowych na dzień otwarcia spadku”.

Koszty leczenia męża przed jego śmiercią

Pozostaje jeszcze kwestia kosztów poniesionych na leczenie męża pani Stefanii przed śmiercią. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 7 sierpnia 1975 r. (sygn. akt III CZP 60/75), spadkobierca może domagać się od pozostałych spadkobierców także wynagrodzenia za sprawowanie opieki nad spadkodawcą oraz poniesionych przez siebie wydatków na leczenie i utrzymanie spadkodawcy. W wyroku tym jednak Sąd stwierdził, że nie jest to roszczenie z tytułu „spłaconych długów spadkowych”, gdyż domaga się go nie spadkobierca, który spłacił wierzyciela spadkodawcy, lecz taki, który sam był wierzycielem spadkodawcy od chwili powstania długu. Sąd uznał, że roszczeń jednych spadkobierców przeciwko pozostałym spadkobiercom z tytułu zwrotu części kosztów poniesionych na leczenie i utrzymanie spadkodawcy oraz roztoczenie nad nim pieczy nie można rozpatrywać w postępowaniu o dział spadku. Ten wyrok dotyczy działu spadku, jednak zasadę można zastosować także do postępowania o wypłatę zachowku. Dla pani Stefanii oznacza to tyle, że art. 922 § 3 K.c. nie uznaje tego rodzaju wydatków za długi spadkowe, co oznacza, że nie pomniejszają one wartości spadku. Dopiero w odrębnym postępowaniu można żądać zwrotu części tych kosztów od innych spadkobierców, którzy byliby zobowiązani do opieki nad zmarłym. Tutaj jednak mamy do czynienia z synami, którzy nie mieli z ojcem kontaktu i w grę wchodzą zasady współżycia społecznego.

Zobacz również: Dług spadkowy

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 czerwca 1996 r., sygn. akt II CKN 852/97
3. Wyrok Sądu Rejonowego Gdańsk-Północ w Gdańsku z dnia 30 listopada 2016 r., sygn. akt IC 737/16
4. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 1988 r., sygn. akt III CZP 86/88
5. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 1969 r., II PR 641/68
6. Wyrok Sądu Rejonowego w Ostrołęce z dnia 2 lutego 2018 r., sygn. akt IC 184/16
7. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 sierpnia 1975 r. (sygn. akt III CZP 60/75)

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.